สำนักราชบัณฑิตยสภา

ความหลากหลายของพื ชกั บภูมิ ปัญญาพื้ นบ้านอี สาน 62 The Journal of the Royal Institute of Thailand Vol. 37 No. 4 Oct-Dec 2012 Corchorus capsularis Linn., ปอกระเจา Corchorus aestuans Linn., ปอกระเจาฝักยาว Corchorus oritorius Linn., หมันดง Cordia dichotoma Forst.f., ค� ำบูชา Crotalaria juncea Linn., กก (นานาชนิด) Cyperus spp., เถาวัลย์เปรียง Derris scandens Benth., มะเดื่อหว้า Ficus auriculata Lour., นิโครธ Ficus bengalensis Linn., มะเดื่อปล้อง Ficus hispida Linn., ปอปิด Helicteres isora Linn., ปอหู Hibiscus macrophylla Roxb. ex Homeem, กระเชา Holopterea integrifolia Planch., หมีเหม็น Litsea glutinosa C.B. Robins., ลิเภา Lygodium spp., เลี่ยน Melia azedarach Linn., กล้วย Musa spp., หม้อข้าวหม้อแกงลิง Nepenthes spp., บานเที่ยง Pentapetes phoenicea Linn., ปออีเก้ง Pterocymbium javanicum R. Br., คล้า Schumannianthus dichotomus Gagnep., ส� ำโรง Sterculia foetida Linn., ปอแดง Sterculia guttata Roxb., และปอตูบฝ้าย Sterculia onata Wall. ภูมิปัญญาพื้นบ้านด้านการเอาสีจากพืชมาใช้ย้อมเส้นด้ายหรือสิ่งทอ เพื่อความคงทนและสวยงาม (ขอยกเป็นตัวอย่าง ๑๗ ชนิด) คือ สีเสียดแก่น Acacia catechu Willd. ให้สีน�้ ำตาล, มะตูม A egle marmelos Corr. ให้สีเหลือง ใช้ย้อมผ้า, สะเดาไทย A zadirachta indica Juss. var. siamensis Valeton ยางหรือชันให้สีเหลือง ส่วนเปลือกให้สีแดง ใช้ย้อมผ้า, ทองกวาว Butea monosperma Ktze ดอกให้สีแดงหรือสีเหลือง ใช้ย้อมผ้า, มะกอกเกลื้อน Cannarium subulatum Guill. ผลให้สีด� ำ ใช้ท� ำ หมึกพิมพ์, ชุมเห็ดไทย Cassia tora Linn. เมล็ดให้สีน�้ ำเงิน ใช้ย้อมผ้า, ขมิ้น Curcuma domestica Valet. เง่า ให้สีเหลือง ใช้ย้อมผ้าหรือไหม, มะพลับ Diospyros malabarica Kostel. var. siamensis (Hochr.) Phengklai ผลให้สีน�้ ำตาล ใช้ย้อมผ้า, โพศรีมหาโพธิ์ Ficus religiosa Linn. เปลือกให้สีน�้ ำตาล แกมแดง ใช้ย้อมผ้า, พญากาสัก Leea macrophylla Roxb. ex Horn. รากให้สีแดง ใช้ย้อมผ้า, แกแล Maclura cochinchinensis Corner แก่นให้สีเหลืองและสีแดงสด ใช้ย้อมผ้าและไหม, มะคาย Mallotus philippinensis Muell. รากให้สีแดง เยื่อหุ้มเมล็ดให้สีชมพู ใช้ย้อมผ้าและไหม, บุนนาค Mesua ferrea Linn. ผสมกับสีอื่น ๆ ช่วยให้สีติดทน, ยอป่า Morinda coreia Ham. ใบ เปลือก ราก และเนื้อไม้ให้สีแดง ใช้ย้อมผ้า, เพกา Oroxylum indicum Vent. ใช้เปลือกผสมกับสีอื่น ๆ ช่วยให้สีติดทนยิ่งขึ้น, สมอพิเภก Terminalia bellerica Roxb. เปลือกต้นและผล ให้สีเขียวแกมเหลือง ใช้ย้อมผ้า, สมอไทย Terminalia chebula Kurz เปลือกล� ำต้นและผลให้สีด� ำ ใช้ย้อมผ้าและตาข่าย ภาคตะวันออกเฉียงเหนือหรือภาคอีสานของไทย มีทรัพยากรพื้นฐานที่จะเอื้ออ� ำนวยประโยชน์ให้ แก่ชุมชนและต่อประเทศชาติอีกมากมายมหาศาล เพียงแต่ชุมชนจะต้องอนุรักษ์ปกปักรักษาให้ทรัพยากร นั้น ๆ เพิ่มพูนทั้งทางด้านปริมาณ คุณภาพ และการใช้ประโยชน์ให้เหมาะสมกับสภาพในปัจจุบัน ที่จะ อ� ำนวยให้กับชุมชน ภาครัฐจะต้องส่งเสริมชุมชนด้วยการศึกษาค้นคว้าวิจัย ทั้งด้านปรับปรุงพันธุ์ การผลิต และการใช้ประโยชน์อย่างต่อเนื่อง ให้สามารถกล่าวได้ว่า เพิ่มผลผลิตที่มีคุณภาพและปริมาณโดยไม่ต้อง เพิ่มพื้นที่