สำนักราชบัณฑิตยสภา

การดูดาว สนุก น่าสนใจ ได้ความรู้ 268 The Journal of the Royal Institute of Thailand Vol. 37 No. 4 Oct-Dec 2012 พิจารณาโลก ณ ต� ำแหน่ง ก A เห็นดาว 1 ขึ้นพร้อมดวงอาทิตย์เวลา ๖ นาฬิกา ๓ เดือนหลัง จากนั้น โลกเดินทางมาถึงต� ำแหน่ง ข ณ ต� ำแหน่ง ข A เห็นดวงดาว 1 อยู่ที่ขอบฟ้าตะวันออกหรือขึ้น เมื่อเวลา ๐ นาฬิกา ซึ่งเร็วกว่าเมื่อโลกอยู่ต� ำแหน่ง ก ๖ ชั่วโมง นั่นคือเวลา ๓ เดือนหรือ ๙๐ วัน ดาว 1 ขึ้นเร็ว ๖ ชั่วโมงหรือ ๓๖๐ นาที ดังนั้นในเวลา ๑ วัน ดาว 1 ขึ้นเร็ว ๓๖๐/๙๐ หรือ ๔ นาที - อธิบายจากการวัดความยาวของ ๑ วันเทียบกับดวงอาทิตย์ และ ๑ วันเทียบกับดาวฤกษ์ ในชีวิตประจ� ำวัน วัดความยาวของวัน โดยอาศัยดวงอาทิตย์ ทั้งนี้เพราะทุกคนในโลกรู้จักดวง อาทิตย์และเป็นดาวฤกษ์ดวงเดียวที่ปรากฏใหญ่ มีลักษณะเป็นดวงกลมโต สังเกตได้ง่าย แต่มีดาวฤกษ์ อื่น ๆ เป็นจ� ำนวนมาก การวัดคาบการหมุนรอบตัวเองของโลกหรือ ๑ วันเทียบกับดาวฤกษ์เพื่อน� ำมาใช้ ในชีวิตประจ� ำวันจึงไม่สะดวก วิธีวัดความยาวของ ๑ วัน เทียบกับดวงอาทิตย์ และ ๑ วัน เทียบกับดาวฤกษ์ เวลา ๑ วัน เทียบกับดวงอาทิตย์ (วันสุริยคติ) คือ การวัดช่วงเวลาที่โลกหมุนรอบตัวเอง ๑ รอบโดยสังเกตดวงอาทิตย์ กล่าวคือถ้าเริ่มวัดเวลาตั้งแต่เห็นดวงอาทิตย์อยู่สูงสุดวันแรก จนถึงเวลาเห็น ดวงอาทิตย์อยู่สูงสุดในวันถัดไป จะได้ช่วงเวลา ๑ วันเทียบกับดวงอาทิตย์ ซึ่งน� ำมาใช้ในชีวิตประจ� ำวันที่ เรียกสั้น ๆ ว่า ๑ วันหรือ ๒๔ ชั่วโมง ส่วนเวลา ๑ วัน เทียบกับดาวฤกษ์ (วันดาราคติ) คือ การวัดช่วงเวลาที่โลกหมุนรอบตัวเอง ๑ รอบโดยเปรียบเทียบกับดาวฤกษ์ เช่น ช่วงเวลาระหว่างการเห็นดาวซีรีอัสผ่านเมริเดียน (จุดที่ดาวขึ้น ไปสูงสุดบนท้องฟ้า) ครั้งแรกถึงครั้งถัดไป แสดงว่า ๑ วันดาราคติเป็นช่วงเวลาที่โลกหมุนรอบแกนสมมติ ไปได้ ๓๖๐ องศา พอดี แต่ ๑ วันสุริยคติเป็นช่วงเวลาที่โลกต้องหมุนไปประมาณ ๓๖๑ องศา เพราะโลกไม่ได้อยู่กับ ที่ขณะหมุนรอบตัวเอง แต่เคลื่อนโคจรไปรอบดวงอาทิตย์ตลอดเวลา การโคจรรอบดวงอาทิตย์ของโลก ไปทางทิศตะวันออก ท� ำให้ผู้สังเกตบนโลกเห็นว่าดวงอาทิตย์ย้ายต� ำแหน่งไปทางทิศตะวันออกของจุดเดิม ประมาณ ๑ องศาต่อวัน (โลกเคลื่อนไปได้ ๓๖๐ องศา ในเวลา ๓๖๕.๒๕ วัน ท� ำให้ใน ๑ วัน โลกเคลื่อน ไปประมาณ ๑ องศา) ดังนั้นโลกจึงต้องหมุนรอบตัวเองต่อไปอีก ๑ องศา หรือ ๔ นาที จึงจะเป็นเวลา ๑ วันสุริยคติ ถ้า ๑ วันสุริยคติเท่ากับ ๒๔ ชั่วโมง ๑ วันดาราคติจะประมาณ ๒๓ ชั่วโมง ๕๖ นาที หรือ เวลาเทียบกับดาวเร็วกว่าเวลาเทียบกับดวงอาทิตย์วันละ ๔ นาที