ปีที่ ๓๘ ฉบับที่ ๒ เมษายน-มิถุนายน ๒๕๕๖

บรรจบ บรรณรุจิ 143 วารสารราชบัณฑิตยสถาน ป ที่ ๓๘ ฉบับที่ ๒ เม . ย .- มิ . ย . ๒๕๕๖ ๑ . ๒ เป นคืนและวัน ( อโหรตฺต / รตฺตินฺทิวา ) ในธรรม ๑๐ ประการที่พระพุทธเจ าทรงสอน พระสาวกให พิจารณาเนือง ๆ มีอยู ข อหนึ่งว า “ บรรพชิตพึงพิจารณาเนือง ๆ ว า วันคืนล วงไปบัดนี้ เราทําอะไรอยู ” ๒๕ การพิจารณาอย างนี้เป นการพิจารณาหน วยเวลาที่ใหญ กว าขณะ อันที่จริง คืนและวัน ก็มาจากหน วยของเวลาที่สั้นที่สุดคือขณะ จากขณะก็ขยายไปเป นวินาที นาที ชั่วโมง จนกระทั่งถึงคืน และวัน บางท านอาจมีสติไม ละเอียดพอจะพิจารณาขณะได พระพุทธเจ าจึงทรงหาทางออกให พระสาวกด วยการสอนให พิจารณาคืนวันซึ่งเป นหน วยเวลาที่ใหญ ก็เพื่อให เกิดสติรู จักเตือนตัวเองให ตื่นตัว ต อการบําเพ็ญเพียรเพื่อการบรรลุธรรม เพราะหากไม พิจารณาแล ว อาจขาดสติหลงระเริงในวัยว าตัวเอง อายุยังน อย ในความไม มีโรคว าตัวเองยังแข็งแรง และในลาภสักการะหรืออื่น ๆ สําหรับความจริง ในทางปฏิบัติ การพิจารณาคืนวันในตอนแรกอาจจะพิจารณาแบบกว าง ๆ ว าเมื่อวันคืนล วงไป ๆ เรา ทําอะไรอยู และจากนั้นก็ขยายไปพิจารณาด านต าง ๆ ตามความเป นจริงบ าง ตามสถานการณ ที่เกิดขึ้น เฉพาะหน าบ าง เช น พิจารณาการดําเนินชีวิตที่ต องอาศัยผู อื่นเลี้ยงชีพ ตัวเองติเตียนตัวเองด านศีลได หรือไม การอยู ร วมกับเพื่อนร วมพรหมจรรย มีป ญหาให ต องถูกตําหนิหรือไม ตัวเองต องพลัดพรากจาก สิ่งที่รักและเป นทายาท ( ผู รับผล ) ของกรรมยินดีอยู ในเรือนว างเปล า ไม มีเครื่องอํานวยความสะดวก ไม มีเครื่องตกแต งให หรูหราได หรือไม ตัวเองมีธรรมของมนุษย ผู ยิ่งใหญ หรือไม ทั้งนี้ เพื่อว าเมื่อถูกเพื่อน ร วมพรหมจรรย ถาม จักได ไม ต องอับอายทีหลัง ด วยการพิจารณาแบบกว าง ๆ อย างนี้ เมื่อสติชัดเจน ก็จะพิจารณาลงไปในรายละเอียดมากขึ้นจนกระทั่งพิจารณาถึงขณะต อขณะได ๑ . ๓ เป นอดีต - ป จจุบัน - อนาคต ( อตีตํ ปจฺจุปนฺนํ อนาคตํ ) ช วงเวลา ๓ ช วงนี้มีปรากฏอยู มาก แห งในคําสอนของพระพุทธเจ า โดยเฉพาะคําสอนที่แสดงเรื่องชีวิต เช น ขันธ ๕ ( ส วนประกอบของชีวิต ๕ ส วน ) หรือธาตุ ๔ ( องค ประกอบของชีวิตด านกายภาพ ) ก็มักจะตรัสขันธ ๕ ส วนที่เป นอดีต ป จจุบัน และอนาคต ซึ่งเชื่อมโยงไปถึงการเวียนว ายตายเกิดโดยมีตัณหาเป นตัวเชื่อมโยง คําสอนในภัทเทกรัตตสูตร สามารถยกมาเป นตัวอย างได ผู เขียนจะนําเสนอไปตามลําดับ ตอนแรก พระพุทธเจ าตรัสว า “ คนไม ควรหวนกลับมาหาอดีต ไม ควรคาดหวังเฉพาะเจาะจง กับอนาคต ( เพราะว า ) อดีตก็ผ านไปแล ว อนาคตก็ยังมาไม ถึง ผู ที่เห็นแจ งธรรมที่เป นป จจุบันในที่ต าง ๆ ๒๕ องฺ . ทสก . ๒๔ / ๔๘ / ๖๙ . กถมฺภูตสฺส เม รตฺตินฺทิวา วีติปตนฺตี ’ ติ ปพฺพชิเตน อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ . 134-151 Mac9.indd 143 10/8/13 7:23 PM