ปีที่ ๓๘ ฉบับที่ ๒ เมษายน-มิถุนายน ๒๕๕๖

อรุณรัตน วิเชียรเขียว 129 วารสารราชบัณฑิตยสถาน ป ที่ ๓๘ ฉบับที่ ๒ เม . ย .- มิ . ย . ๒๕๕๖ นําไม สักตัดเท าขนาดใบลาน ๒ แผ น มาประกบใบลานทั้งผูกเพื่อป องกันไม ให ใบลานบิดงอ เรียกแผ นไม นี้ว า “ ไม ประกับธรรม ” หลังจากนั้น ห อคัมภีร ผูกนั้นด วยผ าเรียกว า “ ผ าห อธรรม ” ๓๕ ท ายสุดของการจาร คือ นําไม ป ายชื่อคัมภีร มามัดไว ด านนอกของผ าห อธรรม เรียกว า “ ไม ป นชัก ” หรือ “ ไม ขี้หนอน ” เป นไม สักขนาดกว าง ๑ - ๒ นิ้ว ยาวประมาณ ๑ คืบ ทําปลายแหลม เขียนชื่อคัมภีร ไว บนแผ นป ายแผ นนี้ แล วผูกด วยเชือกติดใบลานเพื่อสะดวกในการค นคว า คัมภีร ใบลานเกือบทุกผูกจะนําไปเก็บรวมกันไว ในหีบไม เรียกว า “ หีดธรรม หรือ หีบธรรม ” ภายในหีบธรรมบางวัดจะมีรายชื่อคัมภีร ใส ไว ในหีบด วย เพื่อสะดวกในการค นหาคัมภีร หีบธรรมจะถูก นําขึ้นไปเก็บไว ในอาคารเฉพาะเรียกว า “ หอธรรม ” ๓๖ ซึ่งเปรียบได กับห องสมุดของวัดในป จจุบัน ๓๗ การสํารวจและอนุรักษ คัมภีร ใบลาน เมื่อ ๔๐ ป ที่ผ านมา คัมภีร ใบลานเป นที่รู จักและแพร หลายอยู ในเขตจังหวัดภาคเหนือ ตอนบนหรือล านนาเท านั้น ป จจุบัน นักเรียนนักศึกษาในท องถิ่นที่ได ศึกษาเล าเรียนตามระบบโรงเรียน สมัยใหม พวกเขาไม สามารถอ านคัมภีร ใบลานเหล านี้ได แล ว การศึกษาคัมภีร ใบลานและประวัติและ เรื่องราวของท องถิ่นเริ่มต นใน พ . ศ . ๒๕๐๙ เมื่อภาควิชาประวัติศาสตร คณะมนุษยศาสตร มหาวิทยาลัย เชียงใหม ได เป ดสอนวิชา “ ประวัติศาสตร ท องถิ่น ” นับเป นมหาวิทยาลัยแห งแรกของประเทศที่สอนเรื่อง ท องถิ่น ในป ถัดมา ภาควิชาภาษาไทยได เป ดสอนวิชา “ ภาษาถิ่นล านนา ” และวิชา “ วรรณกรรมล านนา ” ตามลําดับ การเป ดสอนวิชาดังกล าวนําไปสู การศึกษาค นคว า สํารวจ และอนุรักษ คัมภีร ใบลานอย าง กว างขวาง คัมภีร ใบลานได รับความสนใจจากนักวิชาการทั้งชาวไทยและชาวต างประเทศ มีนักวิชาการ หลายท านหลายคณะได เริ่มสํารวจและจัดทําบัญชีคัมภีร และถ ายไมโครฟ ล ม ซึ่งป จจุบันได พัฒนามา ถ ายภาพด วยกล องดิจิทัล ซึ่งช วยให อ านได สะดวกยิ่งขึ้น พร อมกันนั้น นักวิชาการหลายท านได เริ่ม ปริวรรตคัมภีร จากภาษาล านนาเป นภาษาไทยกลาง รวมทั้งได จัดทําพจนานุกรมภาษาล านนา ๓๘ ๓๖ การสร างหอธรรม ( หอป ฎก ) และผ าห อธรรม มีจารึก พ . ศ . ๒๐๒๔ ในสมัยพญาติโลกราช ( พ . ศ . ๑๙๘๔ - ๒๐๓๐ ) ความว า เจ าหมื่นดาบเรือนสร างหอป ฎกและผ าห อธรรม ดังนี้ “... ศักราชได ๘๔๓ ตัว ( พ . ศ . ๒๐๒๔ มีราชมนตรีชื่ออติชวญาณบวร สิทธิเป นหมื่นดาบเรือน ) สร างหอป ฎก ๑๑ , ๐๐๐ สร างหนังสือ ๒๐ , ๐๐๐ ผ าห อหนังสือ ๑ , ๐๐๐ หล อรูปพระ ( พุทธรูป ) ๕ ตน ...” ( ประเสริฐ ณ นคร และคณะ ) “ ชม . ๒๑ จารึกวัดสาลกัลญาณมหันตาราม พ . ศ . ๒๐๓๑ ” ใน จารึกล านนา : จารึก จังหวัดเชียงใหม ลําปาง ลําพูน และแม ฮ องสอน . กรุงเทพฯ : อมรินทร พริ้นติ้ง , ๒๕๕๑ . หน า ๘๒ , ๘๖ . ๓๗ สัมภาษณ คุณดิเรก อินจันทร นักวิจัย สถาบันล านนาศึกษา มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม วันที่ ๒๑ พฤศจิกายน ๒๕๕๕ . ๓๘ ๑ ) อุดม รุ งเรืองศรี . พจนานุกรมล านนา - ไทย . กรุงเทพฯ : อมรินทร พริ้นติ้ง , ๒๕๓๔ . ๒ ) อรุณรัตน วิเชียรเขียว และคณะ . พจนานุกรมศัพท ล านนา เฉพาะคําที่ปรากฏในใบลาน . เชียงใหม : ตรัสวิน , ๒๕๓๙ . ๓ ) อรุณรัตน วิเชียรเขียว และคณะ . พจนานุกรมภาษาถิ่นภาคเหนือ . เชียงใหม : ส . ทรัพย , ๒๕๓๙ . ๔ ) ยุพิน เข็มมุกด และคณะ . พจนานุกรมภาษาล านนา . เชียงใหม : แสงศิลป , ๒๕๕๐ . ๕ ) นที เมืองมา และคณะ . พจนานุกรม ยวนล านนา - ไทยปริวรรต . เชียงราย : ล อล านนา , ๒๕๕๕ . อรุณรัตน วิเชียรเขียว . พจนานุกรมคําจารึกล านนา . เชียงใหม : ตะวันเหนือ , ๒๕๕๔ . 114-133 Mac9.indd 129 10/8/13 7:20 PM