สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

57 นพมาศ อุ้งพระ วารสารราชบัณฑิตยสถาน ปีที่ ๓๘ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๖ ผลของการมีอคติและการเหมารวม อคติและการเหมารวมอาจมีผลท� ำให้เหยื่อท� ำตามที่ถูกตราหน้าเหมารวม กลายเป็น self- fulfilling prophecy หรือเป็นสิ่งที่เหยื่อปฏิเสธและพิสูจน์ให้ผิดได้ เป็น self-denying prophecy หรือ self-defeating prophecy ในปี ๑๙๔๘ รอเบิร์ต เมอร์ตัน (Robert Merton) ผู้ซึ่งเป็นนักสังคมวิทยาที่มหาวิทยาลัยโคลัมเบีย (Columbia University) ได้แนะน� ำมโนทัศน์เกี่ยวกับการตราหน้าที่ถูกท� ำให้เป็นจริง (self-fulfilling prophecy) ซึ่งหมายถึงความเชื่อเกี่ยวกับอนาคตที่ถูกท� ำให้เป็นจริง เพราะความเชื่อถูกท� ำให้เป็นจริง ตามแนวคิดของเมอร์ตัน การตราหน้าที่ถูกท� ำให้เป็นจริงมี ๓ ประการ คือ ประการที่ ๑ บุคคลเชื่อว่า เหตุการณ์จะเกิดขึ้นในอนาคต ประการที่ ๒ ความคาดหวังหรือค� ำท� ำนายนี้ท� ำให้เกิดพฤติกรรมใหม่ ที่บุคคลจะไม่ท� ำถ้าไม่มีการคาดหวัง ประการที่ ๓ เหตุการณ์ที่คาดหวังเกิดขึ้นจริง ค� ำท� ำนายก็ถูกท� ำให้ เป็นจริง ค� ำท� ำนายจะถูกท� ำให้เป็นจริงได้โดยทั้งตัวผู้ถูกตราหน้าและผู้ตราหน้า ยกตัวอย่าง คนผิวด� ำ ถูกตราหน้าว่าขี้เกียจ ก้าวร้าว และด้อยกว่าทางเชาวน์ปัญญา การถูกสังคมตราหน้าว่าเป็นอย่างนั้นนาน ๆ เข้า ตัวผู้ถูกตราหน้าเองอาจจะเชื่อและเกิดความไม่เชื่อมั่น เวลาคนขาวพูดถึงเชาวน์ปัญญา พวกเขาอาจ ไม่เชื่อมั่น ท� ำการทดสอบได้ไม่ดี และเมื่อถูกดูถูกนาน ๆ เข้า อาจเกิดปมด้อยโดยไม่รู้ตัว และบางทีผู้ตรา หน้าเองก็อาจท� ำให้เป็นจริง เช่น คนขาวที่ดูถูกคนด� ำอาจมีพฤติกรรมกีดกัน เวลาว่าจ้าง เวลาเป็นครูอาจ ไม่ใส่ใจสอนเพราะคิดว่าเป็นพวกด้อยกว่า สอนไปก็เท่านั้น คนผิวด� ำก็เลยเรียนไม่ดีเพราะคนสอนไม่ใส่ใจ อย่างไรก็ตาม การเหมารวมมิได้สร้างการตราหน้าที่ถูกท� ำให้เป็นจริงอย่างเดียว นักจิตวิทยาสังคม เลสลี เซโบรวิตซ์ และคณะ (Leslie Zebrowitz, et al., 1992) ได้ท� ำการทดลองเกี่ยวกับการเหมารวม ของคนหน้าเด็กซึ่งสามารถสร้างทั้ง self-fulfilling และ self-defeating prophecies คนหน้าเด็กจะมี ลักษณะหน้าคือ ตาโต หน้ากลม คิ้วบาง และดั้งจมูกเล็ก งานวิจัยได้แสดงว่าคนหน้าเด็กจะถูกรับรู้ว่าเหมือน เด็กมากกว่าคนหน้าผู้ใหญ่ (Zebrowitz & Montepare, 1992; Zebrowitz-McArthur & Montepare, ๑๙๘๙) ยกตัวอย่าง คนทั่วไปมักคิดว่าคนหน้าเด็กซื่อสัตย์กว่าคนทั่วไป ในทางตรงกันข้าม มีการ เหมารวมว่าอาชญากรมีตาหรี่เล็ก กรามใหญ่ โหนกแก้มใหญ่ จมูกโง้ง และมีขนตามหน้ามาก (ซึ่งคน หน้าเด็กไม่มี) งานวิจัยได้แสดงว่าคนหน้าเด็กมีลักษณะเหมือนที่ถูกเหมารวมคือ ซื่อสัตย์กว่าคนอื่นจริง (Zebrowitz, Voiescu, & Collins, 1996) การเหมารวมมิได้สร้าง self-fulfilling prophecies เท่านั้น แต่บางครั้งมันสร้าง self-defeating prophecies การตราหน้าที่ถูกท� ำให้ไม่จริง หรือ self-defeating prophecies หมายถึง พฤติกรรมที่พิสูจน์ ว่าการตราหน้านั้นผิด การมีหน้าเด็กอาจมีผลดีต่อสตรี แต่มันเป็นผลเสียส� ำหรับบุรุษโดยเฉพาะอย่างยิ่ง