สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

บทบาทของศรั ทธาและปัญญาในการบรรลุสั จธรรม 24 The Journal of the Royal Institute of Thailand Vol. 38 No. 4 Oct-Dec 2013 แล้วจึงหาเหตุผลภายหลัง กลายเป็นความเชื่อในศาสนาประเภทเทวนิยม (theistic religions) มีศาสนา ยูดาย ศาสนาคริสต์ ศาสนาอิสลาม ศาสนาฮินดู ศาสนาสิกข์ ศาสนาชินโต เป็นต้น ส่วนศรัทธา อย่างหลัง เป็นความเชื่อที่ต้องใช้ปัญญาหรือเหตุผลก� ำกับเพื่อพัฒนาให้เป็นวิปัสนาญาณ ศรัทธา : บ่อเกิดของศาสนา ความเชื่อที่ได้พัฒนาผ่านพิธีกรรมต่าง ๆ และไสยศาสตร์ (magic cult) มาจนกลายเป็นศาสนา (religion) นั้น อาจกล่าวได้ว่า ในขั้นแรก มนุษย์มีความเชื่อในเรื่องอ� ำนาจธรรมชาติหรือธรรมชาตินิยม โดยคิดว่าเหตุที่ธรรมชาติเป็นเช่นนั้นเพราะมีอ� ำนาจ สามารถบันดาลความสุขหรือความทุกข์ให้แก่ตน ได้ จึงพากันเชื่อและถือว่าธรรมชาตินั้น ๆ มีพลังชีวิตและมีการนับถือธรรมชาติ (animatism) และบูชา ธรรมชาติ (natural worship) ต่อจากนั้น มนุษย์ได้พัฒนาความเชื่อมาถึงขั้นที่ ๒ คือ การนับถือผีสางเทวดา มนุษย์เริ่มมีความ สงสัยภาวะผันแปรต่าง ๆ ในตัวธรรมชาติที่บันดาลให้เกิดความทุกข์ความสุขแก่ตนนั้น ว่าคงจะมีอ� ำนาจ อะไรอย่างหนึ่งสิงสถิตอยู่ อ� ำนาจที่สามารถบันดาลให้เป็นไปได้นั้นเรียกว่า วิญญาณ (spirit) วิญญาณที่น� ำ ความทุกข์ให้เกิดขึ้น อาจเป็นมารร้ายหรือผีสาง ส่วนวิญญาณที่น� ำความสุขมาให้ อาจเป็นเทวะประเภทใด ประเภทหนึ่ง และในขณะนี้อาจแบ่งความเชื่อถือผีสางเทวดาหรือวิญญาณที่ทรงอ� ำนาจอยู่ในธรรมชาตินั้น ออกเป็น ๓ ล� ำดับ ตามพัฒนาการทางความคิดของมนุษย์ คือ ๑. เชื่อในธรรมชาติแต่ละอย่างก่อน แล้วขยายออกไปถึงธรรมชาติทุกอย่างในโลก ว่าธรรมชาติ ทุกอย่างในโลกมีวิญญาณสิงอยู่ ๒. เนื่องจากเชื่อว่าวิญญาณเหล่านั้นมีอ� ำนาจคนละอย่าง วิญญาณบางอย่างอาจบันดาลความ ดี ความสุข ให้แก่มนุษย์ ขณะที่วิญญาณบางอย่างอาจบันดาลความชั่ว ความทุกข์ ให้แก่มนุษย์ได้ วิญญาณ เหล่านั้นต้องมีรูปร่าง แต่ไม่สามารถมองเห็นได้ ๓. เพราะเชื่อในวิญญาณทั้ง ๆ ที่มีรูปร่างแต่ไม่สามารถมองเห็นได้นี่เอง มนุษย์จึงเริ่มสร้าง ภาพด้วยความนึกคิดของตนเอง ภาพที่คนนับถือจึงเรียกว่า เทพเจ้า หรือเรียกว่า ผีสางเทวดา ก็แล้วแต่ ความเชื่อถือ แต่นักปราชญ์เรียกความเชื่อนี้ว่า ลัทธิวิญญาณนิยม (animism) พัฒนาการแห่งความเชื่อของมนุษย์ขั้นที่ ๓ คือ การบูชาบรรพบุรุษ (ancestor worship) จากการขุดค้นของนักโบราณคดีที่ขุดค้นโบราณวัตถุใต้พื้นดิน ได้พบซากศพมนุษย์สมัยโบราณและ ในบริเวณที่พบซากศพนั้น ได้พบเครื่องบูชาศพ พบร่องรอยการตกแต่งหลุมศพ ซึ่งแสดงว่ามนุษย์แต่โบราณ นับถือบูชาบรรพบุรุษของตน