สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

213 จุลทั ศน์ พยาฆรานนท์ วารสารราชบัณฑิตยสถาน ปีที่ ๓๘ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๖ หมู่บ้านช่างท� ำทองค� ำเปลวในเมืองมัณฑะเลย์ เป็นแหล่งหัตถกรรมท� ำทองค� ำเปลวแห่งหนึ่ง ในสหภาพเมียนมา หมู่บ้านนี้อยู่นอกเมืองมัณฑะเลย์ออกไปทางทิศใต้ ตั้งอยู่บริเวณหัวแง่ด้านตะวันออก ของสี่แยกระหว่างถนนสายหลักที่ ๓๕ ตัดกับสาย ๗๘ ประกอบด้วยบ้านช่างท� ำทองค� ำเปลวหลายหลังคา เรือนอยู่เนื่อง ๆ กันไป ช่างท� ำทองค� ำเปลวแหล่งนี้แบ่งงานที่ท� ำออกเป็น ๒ พวก คือผู้ชายท� ำงานในหน้าที่ตีทองค� ำแผ่ ให้เป็นแผ่นบาง ๆ เป็นล� ำดับ ผู้หญิงท� ำหน้าที่ตัดแผ่นทองค� ำเปลวให้ได้ตามขนาดและบรรจุเก็บในพับ กระดาษพร้อมจะน� ำออกขาย การท� ำทองค� ำเปลวในหมู่บ้านนี้ มีวิธีการและขั้นตอนตามล� ำดับโดยสังเขป ต่อไปนี้ ๑. เอาทองค� ำแท้มาตีออกเป็นแท่งลักษณะคล้ายนิ้วมือ เอาทองค� ำแท่งนี้ใส่เครื่องรีด ๆ ออกมา เป็นแถบเล็ก ๆ ยาวประมาณ ๖ ฟุต น� ำแถบทองค� ำนี้มาตัดแบ่งเป็นชิ้นเล็ก ๆ รูปร่างคล้ายใบมะขาม ซึ่ง จะได้ประมาณ ๔๐๐ ชิ้น ๒. เอาชิ้นทองค� ำแต่ละชิ้นใส่ลงบนกระดาษซึ่งท� ำขึ้นเป็นพิเศษแต่ละชิ้นแผ่น วางกระดาษ ซึ่ง ใส่ชิ้นทองค� ำนี้ซ้อนทับกันเป็นตั้ง บรรจุเข้าในปลอกหนังอัดแน่น น� ำไปตีนานประมาณ ๓๐ นาที ๓. เอาตั้งกระดาษที่ผ่านการตีแล้วออกจากปลอกหนัง ถ่ายเอาชิ้นทองค� ำซึ่งแผ่ออกขนาดเท่า เหรียญเงินแต่ละชิ้นมาตัดแบ่งออกเป็น ๖ ชิ้น ทองค� ำแต่ละชิ้นเอาใส่บนกระดาษชุดใหม่ น� ำเข้าปลอกหนัง จัดการตีต่อไปอีกประมาณ ๑ ชั่วโมง ๔. เอาตั้งกระดาษที่ตีแล้วนี้ออกจากปลอกหนังจึงถ่ายเอาชิ้นทองค� ำซึ่งหลังจากการตีหนที่ ๒ แล้วจะขยายตัวแผ่ออกขนาดเท่าเงินเหรียญ ถ่ายชิ้นทองค� ำนี้แต่ละชิ้นลงในกระดาษชุดใหม่แต่ละแผ่น ซึ่งมีขนาดใหญ่ขึ้นแล้วจัดซ้อนทับเป็นตั้ง เอาเข้าปลอกหนังจัดการตีต่อไปประมาณ ๕ ชั่วโมง จะได้แผ่น ทองค� ำแผ่เป็นแผ่นเปลวตามต้องการ ๕. ทองค� ำเปลวซึ่งตีส� ำเร็จแล้วจะส่งต่อไปให้ผู้หญิงน� ำไปตัดย่อยแบ่งเป็นแผ่นเล็ก ๆ รูปสี่เหลี่ยม ตามขนาด โดยใช้เครื่องมือส� ำหรับตัดแผ่นทองค� ำเปลว ท� ำด้วยเขาสัตว์ ทองค� ำเปลวเมื่อตัดได้ตามขนาด แล้วก็น� ำใส่กระดาษพับลักษณะคล้ายใบปก แล้วรวบรวมเข้าเป็นตั้งใช้เชือกมัด ตั้งหนึ่ง ๆ ประมาณ ๑๐๐ แผ่น เสร็จแล้วพร้อมน� ำไปจ� ำหน่ายต่อไป อนึ่ง การตัดทองค� ำเปลวเป็นแผ่นสี่เหลี่ยมขนาดเล็ก ๆ นี้ ต้องจัดท� ำในห้องอับลม ทั้งนี้เพื่อกัน มิให้ลมพัดพาเอาแผ่นทองค� ำเปลวปลิว ท� ำให้เสียหายได้ ส่วนการตีทองค� ำเป็นแผ่นตามล� ำดับนั้นท� ำใน ที่แจ้ง เนื่องจากผู้ตีต้องใช้ก� ำลังแรงมาก ร้อนและเหนื่อยจึงต้องการลมโกรกบ้าง และการตีทองค� ำนี้ ต้องตีไปตลอดทั้งวัน