สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

จิ ตรกรรมภาพเทวดาที่ ปรากฏในการสร้างพระเมรุมาศหรื อการสร้างพระเมรุ 174 The Journal of the Royal Institute of Thailand Vol. 38 No. 4 Oct-Dec 2013 ในพุทธศักราช ๒๔๕๙ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าฯ ให้เจ้าพนักงานสร้าง พระเมรุขึ้น ณ วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนาราม เพื่อพระราชทานเพลิงพระศพ จอมพลกรมหลวงนครไชยศรี สุรเดช พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระสมมตอมรพันธุ์ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นทิวากรวงค์ประวัติ และพระสัมพันธวงค์เธอ พระองค์เจ้าพรรณราย ตามล� ำดับมีหลักฐานจากภาพถ่ายพระเมรุที่ฉากบังเพลิง เขียนจิตรกรรมเป็นภาพเทวดายืนแท่นถืออาวุธพระขรรค์มีรูปแบบเหมือนกันทุกภาพ พระเมรุมาศสมเด็จพระอนุชาธิราช เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนารถ กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ พุทธศักราช ๒๔๖๓ ที่ท้องสนามหลวง ไม่ปรากฏหลักฐานภาพจิตรกรรมบนฉากบังเพลิง แต่มีหลักฐานเป็น ภาพจิตรกรรมรูปเทวดาประจ� ำทิศสี่ทิศตกแต่งภายในพระเมรุบนผนัง เป็นภาพเทวดาประทับนั่งแท่นเชิญ เครื่องยศ คือพระแสงกระบี่ คฑาจอมพล พระมาลา และตรารามาธิบดี พระเมรุมาศพระบาทสมเด็จพระรามาธิบดีศรีสินทรมหาวชิราวุธ พระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว พุทธศักราช ๒๔๖๘ ณ ท้องสนามหลวง มีหลักฐานจากภาพถ่ายพระเมรุมาศ และมีหลักฐานการเก็บรักษา ฉากบังเพลิงไว้ในโรงราชรถ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร ซึ่งเขียนเป็นภาพยักษ์นั่งแท่นพนมมือไหว้ ภาพยักษ์เหาะ มือถือดอกไม้ธูปเทียนเหมือนกันทั้ง ๔ ด้าน ๔ ทิศ โดยมีภาพยักษ์พนมมือไหว้ ด้านละ ๑๒ ตน และในกรอบลูกฟักตอนบนออกแบบเขียนเป็นภาพค้างคาวบินกรอบละ ๑ คู่ ในสมัยรัชกาลที่ ๗ โปรดเกล้าฯ ให้เจ้าพนักงานสร้างพระเมรุที่วัดเทพศิรินทราวาส ในพุทธศักราช ๒๔๖๙ และมีพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพและศพหลายงาน แต่มีภาพถ่ายปรากฏเป็นหลักฐาน จิตรกรรมภาพเทวดาบนฉากบังเพลิงของ เมรุศพเจ้าจอมมารดาชุ่ม โดยออกแบบเขียนเป็นภาพเทวดายืน แท่นถือพระขรรค์ในกรอบไม้เหมือนกันทุกภาพ รูปแบบเทวดามีลักษณะคล้ายกับพระเมรุที่สร้างขึ้นเมื่อ พุทธศักราช ๒๔๕๙ ที่วัดเบญจมบพิตรดังกล่าวมาแล้ว งานพระเมรุสมเด็จพระราชปิตุลาบรมพงศาภิมุข เจ้าฟ้าภาณุรังสีสว่างวงศ์ กรมพระยาภาณุ พันธุวงศ์วรเดช พุทธศักราช ๒๔๗๒ ณ ท้องสนามหลวง ไม่ปรากฏหลักฐานจากภาพถ่าย พระเมรุที่ก่อสร้าง ขึ้นจริง แต่ปรากฏภาพลายเส้นลวดลายเทวดาในแบบร่างพระเมรุที่ออกแบบเป็นภาพเทวดาในอิริยาบถ ด� ำเนินบนแท่น พระหัตถ์ข้างหนึ่งถือพระขรรค์ ปรากฏอยู่ที่ต� ำแหน่งฉากบังเพลิง พระเมรุมาศพระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พุทธศักราช ๒๔๙๓ ณ ท้องสนามหลวง มีหลักฐานจิตรกรรมภาพเทวดาฉากบังเพลิง เก็บรักษาไว้ในโรงราชรถ พิพิธภัณฑสถาน แห่งชาติ พระนคร พบว่ารูปแบบของตัวภาพและวิธีการเขียนมีลักษณะเดียวกันกับภาพเทวดาที่เป็นภาพ ยักษ์พนมมือไหว้เหมือนกันกับฉากบังเพลิงในงานพระเมรุมาศรัชกาลที่ ๖ ในพุทธศักราช ๒๔๙๘ การ พระเมรุมาศสมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสา อัยยิกาเจ้า พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมีพระราชประสงค์ให้มีการปลูกสร้างพระเมรุมาศเพื่อประหยัด