สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

ค� ำเกี่ ยวกั บการวั ดในภาษาไทย-ไท 150 The Journal of the Royal Institute of Thailand Vol. 38 No. 4 Oct-Dec 2013 ๑ ศอกก� ำ ศอกก� ำมา หรือศอกตูม มีระยะตั้งแต่ข้อศอกจนสุดก� ำมือ ๒ ก� ำ พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒ ให้ความหมายไว้ดังนี้ ก� ำ ๑ ก. งอนิ้วมือทั้ง ๔ ให้จดอุ้งมือ, เอานิ้วมือทั้ง ๕ โอบรอบสิ่งใดสิ่งหนึ่ง, อาการที่งอนิ้วมือทั้ง ๕ รวบสิ่งใดสิ่งหนึ่งไว้, น. มือที่ก� ำเข้า; ปริมาณของ เต็มมือที่ก� ำเข้า, ก� ำมือ ก็ว่า; มาตราวัดรอบของกลม เมื่อวัดได้เท่าไรแล้ว ทบกึ่งได้ยาวราว ๑๐ เซนติเมตร เช่น ของกลมวัดรอบได้ยาว ๒๐ เซนติเมตร ของกลมนั้นเรียกว่ามีขนาด ๑ ก� ำ... ก� ำมา น. ศอกตูม คือ ศอกที่ก� ำนิ้วมือ, ก� ำก็เรียก เช่น ๒ ศอกก� ำคือ ๒ ศอก กับอีกศอกตูมหนึ่ง... ๓ อ้อม พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒ ให้ความหมายไว้ ดังนี้ อ้อม ก. โอบรอบ, ตีวงโค้ง...น. วงรอบ เช่น อ้อมแขน อ้อมกอด, โดยปริยาย หมายถึงความคุ้มครองอุปการะ ในค� ำว่า อ้อมอก, ขนาดของของกลม เช่น เสา ต้นไม้ ที่วัดโดยรอบโดยวิธีใช้แขนทั้ง ๒ ข้างอ้อม เช่น เสา ๒ อ้อม ต้นไม้ ๔ อ้อม... ค� ำว่า อ้อม นี้ในสมัยก่อนมีใช้มาก พบได้ในจารึกและในวรรณคดี เช่น ๑ ...ไม้เหนือพระธาตุหลวงไซร้สองอ้อมสามอ้อม (จารึกวัดศรีชุม ด้านที่ ๒ บรรทัดที่ ๒๐-๒๑) ๒ ครั้นวางพระโอษฐ์น�้ ำ เวียนวน อยู่นา เห็นแก่ตาแดงกล เลือดย้อม หฤทัยระทดทน ทุกข์ใหญ่ หลวงนา ถนัดดั่งไม้ร้อย อ้อม ท่าวท้าวทับทรวง (ลิลิตพระลอ, น.๗๖) ภาษาไทบางภาษามีค� ำว่า ศอกก� ำ บางภาษามีค� ำว่า ก� ำ และบางภาษามีค� ำว่า อ้อม ดังนี้ ค� ำว่า ศอกก� ำ พบในภาษาลาวว่า ซอกก�่ ำ นอกจากนี้ ภาษาลาวมีค� ำว่า ซอกคืบ (= ศอกคืบ) แสดงระยะเท่ากับศอกหนึ่งกับคืบหนึ่ง ค� ำว่า ก� ำ พบในภาษาลาวว่า ก� ำ ภาษาไทเมืองเติ๊ก และภาษาไทใหญ่ว่า ก�๋ ำ หมายถึงความยาว ช่วงก� ำมือหนึ่ง คนไทเมืองเติ๊กบอกว่าเขาวัด วัว ควาย หมู ตู้ โต๊ะ ฯลฯ เป็นก�๋ ำ ถ้าก� ำมือโดยยื่นหัวแม่มือ ออก ภาษาลาวเรียก ก� ำโย่ ภาษาไทเมืองเติ๊ก และภาษาไทใหญ่เรียก ก�๋ ำตั้ง ค� ำว่า อ้อม พบในภาษาไทขาวว่า อ๋อม ภาษาไทเมืองเติ๊กว่า อ้อม หรือ เอิ้ม หมายถึงขนาดของ วงแขนเมื่อมือจดกัน