สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

ปฏิ ทิ นจั นทรคติ : ... 34 The Journal of the Royal Institute of Thailand Vol. 39 No. 2 April-June 2014 ๒. ผลจากความคลาดเคลื่อนของปฏิทินจันทรคติไทย เนื่องจากกฎเกณฑ์ส� ำหรับปฏิทินจันทรคติราชการของประเทศไทย หรือที่เรียกกันทั่วไปว่า ปฏิทินหลวง นั้นมีกฎเกณฑ์ตายตัวที่ใช้สืบทอดกันมาแต่โบราณ กล่าวคือ ๑. เดือนคู่มี ๓๐ วันนับตั้งแต่วันขึ้น ๑ ค�่ ำถึงวันขึ้น ๑๕ ค�่ ำแล้วต่อด้วยวันแรม ๑ ค�่ ำถึง วันแรม ๑๕ ค�่ ำ ส่วนเดือนคี่จะมี ๒๙ วัน โดยจะไม่มีวันแรม ๑๕ ค�่ ำ ๒. การแทรกเดือนต้องกระท� ำระหว่างเดือน ๗ กับเดือน ๘ แล้วเรียกเดือนที่แทรกนี้ว่า เดือนแปดแรก หรือ เดือน ๘ ส่วนเดือนต่อมาเรียกว่า เดือนแปดหลัง หรือ เดือน ๘๘ ๓. เดือนที่แทรกนี้จะต้องมีจ� ำนวนวัน ๓๐ วันเท่านั้น แล้วเรียกปีที่มีการแทรกเดือนนี้ว่า ปีอธิกมาส ๔. การแทรกวันเพิ่มขึ้น ๑ วันจะต้องกระท� ำในเดือน ๗ แล้วเรียกวันที่แทรกเพิ่มนี้ว่า วันแรม ๑๕ ค�่ ำ เดือน ๗ และเรียกปีที่มีการแทรกวันเพิ่มนี้ว่า ปีอธิกวาร กฎเกณฑ์ดังกล่าวมีลักษณะเป็นกฎที่ตายตัว ท� ำให้ผู้จัดท� ำปฏิทินมีขอบเขตจ� ำกัดที่จะท� ำให้ปฏิทิน จันทรคติสอดคล้องถูกต้องต่อปรากฏการณ์ธรรมชาติ ดังนั้น จึงพบความคลาดเคลื่อนของปฏิทินจันทรคติ ไทยในส่วนที่ส� ำคัญ ๒ ส่วน ดังต่อไปนี้ – การระบุวันข้างขึ้นหรือข้างแรมที่ไม่ตรงกับดิถีของดวงจันทร์ในท้องฟ้า ความคลาดเคลื่อน นี้อาจเกิดขึ้นได้บ่อยมากในปฏิทินจันทรคติไทย เช่น วันธรรมสวนะมีดิถีคลาดเคลื่อนจากดิถีจริงของ ดวงจันทร์มากถึง ๓๔ วันในทั้งหมด ๕๒ วันใน พ.ศ. ๒๕๕๗ ในอดีต ความรู้ในการสังเกตดิถีของดวงจันทร์ ยังไม่ได้แพร่หลายสู่สาธารณชน ความคลาดเคลื่อนนี้จึงไม่มีผลกระทบใด ๆ แต่ในปัจจุบันบุคคลทั่วไป สามารถค้นคว้าความรู้เรื่องนี้ได้สะดวกผ่านทางอินเทอร์เน็ต นอกจากนี้ ยังมีโปรแกรมส� ำหรับค� ำนวณหา ร้อยละความสว่างของดวงจันทร์ได้ ผ่านโทรศัพท์ส่วนบุคคล ดังนั้น ความคลาดเคลื่อนในการระบุดิถีของ ดวงจันทร์นี้จึงส่งผลต่อความเชื่อมั่นในปฏิทินจันทรคติไทยอย่างกว้างขวางในสังคมไทยยุคปัจจุบัน – การระบุเดือนจันทรคติในปฏิทินจันทรคติไม่สอดคล้องกับการเกิดฤดูกาลของประเทศไทย ความคลาดเคลื่อนนี้เกิดขึ้นเพราะเกณฑ์ในการวางปีอธิกมาสที่ใช้สืบต่อกันมาไม่สอดคล้องกับธรรมชาติหรือ การเปลี่ยนแปลงฤดูกาลในยุคปัจจุบัน ความคลาดเคลื่อนทั้ง ๒ ส่วนได้ก่อให้เกิดผลกระทบที่ส� ำคัญต่อสังคมไทยดังที่ได้อภิปรายกันอย่าง กว้างขวางจากในหลายภาคส่วนของประเทศไทย และสามารถสรุปได้ใน ๔ ประเด็น คือ