สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

31 นิ พนธ์ ทรายเพชร วารสารราชบัณฑิตยสถาน ปีที่ ๓๙ ฉบับที่ ๒ เม.ย.-มิ.ย. ๒๕๕๗ อารี สวัสดี และ วรพล ไม้สน ได้น� ำเสนอการค� ำนวณหาดิถีเฉลี่ยของดวงจันทร์ในรอบเดือน จันทรคติจากคัมภีร์สุริยยาตร์ ซึ่งจะมีคาบดิถีเฉลี่ย (synodic peroid) หรือ อวมาร เท่ากับ ๒๙.๕๓๐๕๘๓๒๑๕ วัน ใกล้เคียงกับเดือนดิถี (synodic month) ที่มีค่าประมาณ ๒๙.๕๓๐๕๘๗๙๘๑๔๘๑๕ วัน ส� ำหรับช่วง เวลาในคริสต์ศตวรรษที่ ๒๑ ด้วยวิธีการต่อไปนี้ ๑ จตุรยุค มีจ� ำนวนวันเท่ากับ ๑,๕๗๗,๙๑๗,๘๐๐ วันสุริยคติ และมีค่าใกล้เคียงกับค่าอวมาร ๑,๖๐๓,๐๐๐,๐๘๐ ดิถี ๑ วันสุริยะ มีค่า ๑,๖๐๓,๐๐๐,๐๘๐ ÷ ๑,๕๗๗,๙๑๗,๘๐๐ = ๗๐๓ ÷ ๖๙๒ ดิถีในคัมภีร์ สุริยยาตร์ ดังนั้น จ� ำนวนวันสุริยคติใน ๑ เดือนจันทรคติ มีค่าจ� ำนวนดิถี หรือมีคาบดิถีเฉลี่ย = (๖๙๒ ÷ ๗๐๓) x ๓๐ วัน = ๒๙.๕๓๐๕๘๓๒๑๕ วัน เนื่องจากคาบดิถีเฉลี่ยของปฏิทินปักขคณนามีความคลาดเคลื่อนจากเดือนดาราคติประมาณ ๐.๐๐๐๐๐๔๗๖๖ วันในรอบ ๑ เดือนจันทรคติ หรือประมาณ ๐.๐๐๐๐๕๗๑๙ วันในรอบ ๑ ปี ซึ่งดูเหมือน จะมีค่าน้อยมากแต่คัมภีร์สุริยยาตร์นี้ได้ใช้สืบต่อกันมาเป็นเวลายาวนานนับพันปี (นับตั้งแต่สมัยสุโขทัยเป็น อย่างน้อย) โดยไม่มีการปรับเทียบผลจากการสังเกตพบดิถีของดวงจันทร์ในธรรมชาติจริง ดังนั้น ในปัจจุบัน ดิถีจันทร์ที่ค� ำนวณได้จึงอาจจะคลาดเคลื่อนจากธรรมชาติจริงได้มากที่สุดถึงประมาณ ๒.๑๗ วัน เช่น วัน วิสาขบูชาใน พ.ศ. ๒๕๕๗ ถูกก� ำหนดให้เป็นวันอังคารที่ ๑๓ พฤษภาคม แต่จันทร์เพ็ญจริงจะเกิดขึ้นใน วันพฤหัสบดีที่ ๑๕ พฤษภาคม เวลา ๐๒:๑๖ น. ในปัจจุบันได้มีโหราจารย์จากหลายส� ำนักโหราศาสตร์ ภาคค� ำนวณของประเทศไทยพยายามปรับเทียบคัมภีร์สุริยยาตร์นี้ให้สอดคล้องกับการสังเกตการณ์ทาง ดาราศาสตร์ ซึ่งผู้เขียนเชื่อว่าหากปรับเทียบวันเริ่มต้นของจตุรยุคให้ตรงกับวันที่สังเกตพบปรากฏการณ์ สุริยุปราคาเต็มดวงในประเทศไทย เช่น ใช้วันที่ ๒๔ ตุลาคม ๒๕๓๘ เป็นวันเริ่มต้นของจตุรยุคแล้ว คัมภีร์ สุริยยาตร์จะให้ผลการค� ำนวณที่สอดคล้องกับธรรมชาติของดวงอาทิตย์และดวงจันทร์ทันที ๑.๓ ปฏิทินปักขคณนา ปฏิทินปักขคณนาเป็นปฏิทินจันทรคติไทยประเภทหนึ่งที่ใช้กันอย่างแพร่หลายเพื่อใช้ ท� ำศาสนกิจในพระสงฆ์คณะธรรมยุติของประเทศไทย คิดค้นขึ้นโดย พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้า อยู่หัว ซึ่งทรงใช้หลักการค� ำนวณดิถีเฉลี่ยของดวงจันทร์ในรอบเดือนจันทรคติจากคัมภีร์สารัมภ์ คาบ ดิถีเฉลี่ย หรือ ดิถีมาส มีค่าเท่ากับ ๒๙.๕๓๐๕๙๓๕๑๔ วัน ซึ่งใกล้เคียงกับเดือนดิถีที่มีค่าประมาณ ๒๙.๕๓๐๕๘๗๙๘๑๔๘๑๕ วัน ส� ำหรับช่วงเวลาในคริสต์ศตวรรษที่ ๒๑