สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

ปฏิ ทิ นจั นทรคติ : ... 28 The Journal of the Royal Institute of Thailand Vol. 39 No. 2 April-June 2014 ๑. ปฏิทินจันทรคติของไทย ระบบปฏิทินสุริยจันทรคติที่นิยมใช้กันอย่างแพร่หลายในประเทศไทยประกอบไปด้วยข้อมูลทาง สุริยคติจากระบบปฏิทินเกรกอรีและข้อมูลทางจันทรคติจากระบบปฏิทินจันทรคติของไทย ซึ่งเป็นระบบ ปฏิทินที่ระบุถึงวัน-เดือน-ปีตามลักษณะของดิถีและต� ำแหน่งของดวงจันทร์ที่ปรากฏในท้องฟ้า การค� ำนวณ ข้อมูลทางจันทรคติที่พบในประเทศไทยมี ๓ วิธี ได้แก่ การค� ำนวณหาดิถีและต� ำแหน่งของดวงจันทร์จริง ด้วยวิธีการทางดาราศาสตร์ การค� ำนวณหาดิถีเฉลี่ยและต� ำแหน่งโดยประมาณของดวงจันทร์ตามคัมภีร์ สุริยยาตร์ และการหาดิถีเฉลี่ยของดวงจันทร์ด้วยการเดินปักข์บนกระดานปักขคณนา ทั้ง ๓ วิธีได้ระบุ คาบดิถีเฉลี่ยของดวงจันทร์ในรอบเดือนจันทรคติที่แตกต่างกัน จึงเป็นเหตุให้ระบุวันข้างขึ้นข้างแรม ต่าง ๆ ในรอบเดือนของปฏิทินจันทรคติแตกต่างกัน การค� ำนวณปฏิทินจันทรคติวิธีทั้งสามข้างต้น มีดังต่อไปนี้ บทความนี้จึงขอเสนอผลกระทบที่อาจเกิดขึ้นจากความคลาดเคลื่อนในระบบปฏิทินสุริยจันทรคติ ของไทยใน ๔ ประเด็น ได้แก่ ผลกระทบต่อพระธรรมวินัยเรื่องการก� ำหนดวันเข้าพรรษา ผลกระทบ ต่อการระบุวันส� ำคัญทางพระพุทธศาสนา ผลกระทบต่อวันส� ำคัญตามวัฒนธรรมของไทย และผล กระทบต่อการบอกฤดูกาลในประเทศไทย ผลกระทบเหล่านี้จะลดลงหรืออาจจะไม่เกิดขึ้นหากระบบ ปฏิทินจันทรคติของไทยมีการระบุถึงวันและเวลาที่สังเกตพบ “จันทร์เพ็ญ” บนเมริเดียนอ้างอิงของ ประเทศไทยอย่างถูกต้องเป็นประจ� ำทุกเดือนจันทรคติ การระบุนี้เป็นประเด็นส� ำคัญซึ่งผู้ที่เกี่ยวข้องทั้ง ในการจัดท� ำและในการใช้งานปฏิทินจันทรคติของไทยส่วนใหญ่คาดหวังให้มีความถูกต้อง พร้อมกันนี้ จะขอเสนอแนวความคิดของ “ปฏิทินสุริยคติดาราศาสตร์ไทย” ซึ่งเป็นระบบปฏิทินทางดาราศาสตร์ที่ จะช่วยแสดงถึงดิถี ต� ำแหน่ง และระยะห่างเชิงมุมจากดาวฤกษ์เด่น (ฤกษ์ทางโหราศาสตร์) ในระบบ พิกัดสุริยวิถีของดวงจันทร์ในปฏิทินสุริยคติ ปฏิทินนี้อาจเป็นแหล่งข้อมูลในการพัฒนาระบบปฏิทิน จันทรคติของไทยให้เป็นเอกภาพ เนื่องจากจะช่วยก� ำหนดนิยามที่เหมาะสมในการบัญญัติค� ำศัพท์ ดาราศาสตร์ คือ “วันเพ็ญ” หรือ “วันขึ้น ๑๕ ค�่ ำ” นอกจากนี้ ยังอาจเป็นข้อมูลประกอบส� ำหรับการ วางปีอธิกมาสและปีอธิกวารให้สอดคล้องกับประเพณีทางพระพุทธศาสนาและฤดูกาลในประเทศไทย ได้มากยิ่งขึ้น หากปฏิทินจันทรคติของไทยสามารถก� ำหนด “วันเพ็ญ เดือน ๘” หรือ “วันเพ็ญ เดือน ๘๘” ได้สอดคล้องกับพระธรรมวินัยเกี่ยวกับวันเข้าพรรษา โดยอ้างอิงจันทร์เพ็ญจริงปรากฏอยู่ใกล้ กับ “ปุพพสาฒฤกษ์ (ดาวเดลตา-คนยิงธนู)” และ “อุตตราสาฒฤกษ์ (ดาวซิกมา-คนยิงธนู)” ตาม ล� ำดับ และสอดคล้องกับฤดูฝนในประเทศไทยแล้ว จะเกิดความยอมรับจากทุกภาคส่วนที่เกี่ยวข้อง กับปฏิทินจันทรคติของไทย ค� ำส� ำคัญ : ปฏิทินสุริยคติ, ปฏิทินจันทรคติ, ดวงจันทร์, ดิถี, จันทร์เพ็ญ, วันเพ็ญ, วันขึ้น ๑๕ ค�่ ำ, วันเข้าพรรษา