สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

หลั งคาเปลื อกบางและโครงสร้าง ๓ มิ ติ ชนิ ดอื่ น ๆ 14 The Journal of the Royal Institute of Thailand Vol. 39 No. 2 April-June 2014 ๒. โครงข้อหมุน ( truss ) ก่อนที่จะข้ามไปพูดถึงโครงข้อหมุน ๓ มิติ จะขอท� ำความเข้าใจกับค� ำว่า truss เสียก่อน truss หมายถึง โครงข้อหมุน หรือบางครั้งเรียกว่า โครงถัก คือโครงสร้างที่ประกอบด้วยองค์อาคารเป็น ท่อน ๆ ต่อเข้าด้วยกันเป็นรูปสามเหลี่ยม โดยมีสมมุติฐานว่า ณ จุดที่องค์อาคารมาบรรจบกันเป็นจุดหมุนนั้น โมเมนต์มีค่าเท่ากับศูนย์ แม้ของจริงไม่เป็นเช่นนั้น มี Vierandeel truss เพียงอย่างเดียวที่ไม่ได้ประกอบด้วย รูปสามเหลี่ยม แต่เป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า หรือสี่เหลี่ยมจัตุรัส และจุดต่อก็ไม่เป็นจุดหมุนแต่มีลักษณะแข็งเกร็ง โครงข้อหมุนมีทั้ง ๒ มิติ และ ๓ มิติ มีความแตกต่างกันดังนี้ ๒.๑ โครงข้อหมุน ๒ มิติ โครงหลังคาขนาดเล็กมักใช้ไม้หรือเหล็กชนิดเบา ( light gauge steel ) ท� ำเป็นจั่ว หรือจันทันพาดเฉย ๆ ก็ได้ หรือถ้าเป็นดาดฟ้า สามารถใช้แผ่นพื้นคอนกรีตเสริมเหล็ก ธรรมดาได้ ส� ำหรับหลังคาขนาดใหญ่ทั่วไปที่มีช่วงของที่รองรับห่างกันไม่เกิน ๓๐ หรือ ๔๐ เมตร เช่น หลังคา โรงงานมักนิยมใช้โครงสร้างชนิดโครงข้อหมุน ๒ มิติ เพราะสร้างง่าย ยกง่าย แต่หลังคาชนิดนี้ ต้องการ ความสูง ยิ่งกว้างมากก็ยิ่งต้องการความสูงมาก เพื่อประหยัดวัสดุ โดยเฉพาะถ้าใช้โครงเหล็กรูปพรรณซึ่ง มีราคาแพง นอกจากนี้ ยังเป็นการลดการแอ่นตัวของโครงหลังคาด้วย องค์อาคารของโครงข้อหมุน ๒ มิติ ถ้ายาวมากหรือสูงและบางมาก ย่อมไม่สะดวกที่จะยก ติดตั้ง ปรกติจะต่อเชื่อมโครงข้อหมุนบนพื้นรวมชั้นล่างหรือนอกบริเวณก่อสร้าง เมื่อจะยกโครงข้อหมุน ดังกล่าวขึ้นเพื่อติดตั้งบนหัวเสาซึ่งต้องท� ำเตรียมไว้แล้ว อาจแกว่งหรือบิดไปมาจนเกิดการวิบัติได้ และ ถ้ายกติดตั้งได้แล้ว จะต้องยึดโยงให้ดี โดยอาจเชื่อมเหล็กยึดชั่วคราวหรือใช้แปยึดเป็นการถาวรก็ได้ เพื่อกันล้ม เช่น เมื่อมีลมกระโชก หรืออีกวิธีหนึ่งท� ำโครงข้อหมุนแต่ละโครงให้เป็นโครง ๓ มิติเฉพาะตัวเอง เช่น รูป จะเกิดความเสถียรในตัว การยกติดตั้งก็ง่าย การยึดขวางก็ไม่ต้องท� ำมากนัก แต่โดยรวมทั้งระบบ แล้วยังคงถือว่าเป็นระบบ ๒ มิติอยู่ เพราะยังมีลักษณะเป็นองค์อาคารรับแรงดัดเช่นเดียวกับคาน โครงข้อหมุน ๒ มิติ ธรรมดา ถ้าช่วงยาวมาก ความสูงจะมากตาม ท� ำให้การยกติดตั้งยาก และเสี่ยงต่อการวิบัติ การท� ำโครงข้อหมุนให้เป็น ๓ มิติ เฉพาะตัวเองจะ เพิ่มความเสถียรในการยกติดตั้ง