สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

มารดาของสุนทรภู่ชื่อบัว 180 The Journal of the Royal Society of Thailand Volume 40 Number 1 January-March 2015 ต่างจุดเทียนข้าวตอกดอกมาลา ขอสมาบิตุราชมาตุรงค์ แล้วท� ำบุญมุนีฤๅษีสิทธิ์ อวยอุทิศผลผลาอานิสงส์” “แล้วเร่งรัดจัดเกณฑ์ท� ำเมรุใหญ่ สมทบไพร่พวกพหลพลขันธ์ อึกทึกครึกครื้นทุกคืนวัน แต่การนั้นยังไม่เสร็จส� ำเร็จการฯ” (จาก “พระอภัยมณีค� ำกลอน” ตอนที่ ๕๒ พระอภัยมณีท� ำศพท้าวสุทัศน์ หน้า ๑๐๖๖, ๑๐๖๗, ๑๐๗๒, ๑๐๗๓) ตลอดเรื่องนิทานที่ผ่านมา สุนทรภู่ใช้ชื่อท้าวสุทัศน์ และนางปทุมเกสรในเค้าของพระบาท สมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย และสมเด็จพระศรีสุริเยนทรา บรมราชินี แต่ในความเป็นจริงพระบาท สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวสวรรคตไปแล้วในเค้าของค� ำกลอนตอนที่ ๗ หน้า ๑๐๕ ส่วนพระบรมราชินีก็มีเค้า สวรรคตอยู่ในตอนที่ ๓๙ หน้า ๗๖๐ เมื่อล่วงมาถึงการถึงแก่กรรมของมารดาในเดือนยี่ ปีฉลู พ.ศ. ๒๓๘๔ ที่มีกล่าวอยู่ในตอนที่ ๔๖ หน้า ๙๒๖ และบิดาในเดือน ๑๑ ปีขาล พ.ศ. ๒๓๘๕ ในตอนที่ ๕๐ หน้า ๑๐๒๗, ๑๐๒๙, ๑๐๓๐, ๑๐๓๑ อีกทั้งเป็นการเตรียมจบนิทาน สุนทรภู่ซึ่งก็สึกจากพระแล้ว ตั้งแต่ตอนที่ ๕๑ หน้า ๑๐๔๙ จึงจบตัวละครท้าวสุทัศน์ (เป็นบทหยอกพระประวัติของพระองค์กับนางใน) และนางปทุมเกสร ก่อน ด้วยค� ำกลอนถึง ๒ ครั้ง รวมแสดงวันสวรรคตของทั้ง ๒ พระองค์ “จอมนคร สองภูธร” และตามด้วย “จอมนิกร สองภูธร” อีกครั้ง ที่ยังอาจใช้ทั้งเป็นนัยถึงบิดาและมารดาของตัวเอง “พระชนกชนนี จอมโมลี” ไว้ในหน้า ๑๐๖๗, ๑๐๖๙ อย่างชัดเจนตามล� ำดับ ว่า “ด้วยองค์พระชนกชนนี จอมโมลีโลกาสถาวร เดือนแปดปีวอกตะวันสายัณห์ย�่ ำ สิบเอ็ดค�่ ำพุธวันขึ้นบรรจถรณ์ ฤกษ์อรุณทูลกระหม่อมจอมนคร สองภูธรเธอสวรรคครรไล” “เดือนแปดปีวอกตะวันสายัณห์ค�่ ำ สิบเอ็ดค�่ ำพุธวันขึ้นบรรจถรณ์ ฤกษ์อรุณทูลกระหม่อมจอมนิกร สองภูธรเธอสวรรคครรไล จึงจัดแจงแต่งพระศพครบเยี่ยงอย่าง ไว้บนปรางค์ปราสาทอันผ่องใส ต้องขึ้นป้อมล้อมวงระวังภัย จงทราบใต้บาทบงส์พระทรงยศฯ” สุนทรภู่ได้ถือโอกาสสวมการท� ำศพบิดามารดาไว้ก่อนในค� ำกลอนตอนนี้ด้วย แต่เพราะแต่งเหมือน ท� ำตนเสมอเจ้า จึงแก้ไข โดยออกตัวไว้กับค� ำกลอนใน หน้า ๑๐๗๑ ท� ำนองอย่าเอาอย่าง ว่า “แต่เท้ามีสี่เท้ายังก้าวพลาด จะเสียชาติเสียยศได้อดสู ค� ำโบราณท่านว่าไว้เป็นครู เจ้าจงอยู่สอนสั่งระวังระไวฯ”