สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

มารดาของสุนทรภู่ชื่อบัว 178 The Journal of the Royal Society of Thailand Volume 40 Number 1 January-March 2015 เห็นโลหิตบิดายิ่งอาลัย ยกขึ้นใส่กลางเกล้าเฝ้าโศกา โอ้พระองค์ทรงเดชเกศกษัตริย์ มารีบลัดตัดชาติวาสนา เสียแรงลูกผูกยนต์รู้มนตรา ก� ำบังตาล่องหนทั้งทนคง ครั้นมีศึกก็มิให้ลูกไปด้วย ไม่ได้ช่วยสงครามตามประสงค์ จนเสียทีชีวิตพระบิตุรงค์ มาปลดปลงเปล่าใจกระไรเลย” “ได้บอกกล่าวท้าวไทเธอไม่หยุด จนสิ้นสุดเสียองค์น่าสงสาร ได้สวดทั้งบังสุกุลท� ำบุญทาน ช่วยท� ำการปลูกมณฑปสวมศพไว้ วันนี้วงศ์พงศาพวกข้าเฝ้า มาถึงเรายินดีจะมีไหน เชิญขึ้นบนมณฑปชักศพไป ท� ำบุญให้ได้สวรรคชั้นวิมานฯ” “โอรสาว่าพระคุณการุณเลี้ยง ให้ชื่อเสียงสารพัดจะตรัสสอน มาสิ้นบุญทูลกระหม่อมจอมนคร จะผันผ่อนผินหน้าไปหาใคร พระวงศาว่าทีนี้สิ้นที่พึ่ง พระเหมือนหนึ่งโพธิ์ทองอันผ่องใส จะสูญลับนับปีแต่นี้ไป ไม่มีใครครอบครองช่วยป้องกัน นางห้ามแหนแสนสุรางค์ว่าปางก่อน เคยดับร้อนร่มเกล้าฝูงสาวสวรรค์ พระเลี้ยงดูชูชื่นทุกคืนวัน จะเลยลับกัปกัลป์พุทธันดร” “นางกษัตริย์ตรัสให้เชิญพระศพ จากมณฑปใส่โกศขึ้นรถถา มีจามรชอนตะวันเป็นหลั่นมา มยุราฉัตรพัชนีวี” (จาก “พระอภัยมณีค� ำกลอน” ตอนที่ ๕๐ เจ้าเมืองวาโหมเชือดคอตาย หน้า ๑๐๐๔, ๑๐๒๗, ๑๐๒๙, ๑๐๓๐, ๑๐๓๑) สุนทรภู่แต่งค� ำกลอนตอนนี้ขณะยังอยู่ในสุพรรณบุรี ที่วัดในอ� ำเภอสองพี่น้อง ตอนท้ายช่วง ระหว่างเข้าพรรษา ปีขาล พ.ศ. ๒๓๘๕ ก่อนเดินทางกลับกรุงเทพฯ ตอนนั้นเพราะไม่มีการเดินทาง ก็ไม่ได้ ฉาก ไม่ได้เรื่องราวใด ๆ เป็นข้อมูลมาใช้แต่งค� ำกลอน จึงได้ยกเรื่องที่เข้าใจว่า เป็นการปราบกบฏเจ้าอนุวงศ์ มาอีกครั้ง ให้เป็นจุดเป็นฉากเล่าเรื่องการเสียชีวิตของ “ทูลกระหม่อมจอมนคร” หรือบิดาของตนถึง ๒ ครั้ง (สวมกับประวัติเป็นวันสวรรคตของพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย) เพราะอย่างน้อยบิดาก็ เคยเป็นทหารเก่าของกรมพระราชวังบวรสถานพิมุข และคงจะได้ออกศึกหลายครั้ง สุนทรภู่ยังกล่าวว่า บิดา ไม่เคยพาตนออกศึกแม้แต่ครั้งเดียว ที่เป็นไปได้เพราะสุนทรภู่เป็นคนผอม อ้อนแอ้น ร่างเล็ก ผิวด� ำคล�้ ำ ผมน้อย ขี้เหร่ แต่ฉลาดเฉลียว ครั้งหนึ่งแต่งเป็นตอนที่ ๒๒, ๒๓ ให้ตัวเองอยู่ในเค้าของนางวาลีที่ปรึกษา ของพระอภัยมณี จึงอยู่เป็นกองหลังทุกครั้ง สุนทรภู่ยังเอาประวัตินี้ของตนไปกล่าวให้ชัดเจนขึ้น ในนิทาน ตอนที่ ๒๖ หน้า ๔๒๕ ว่า “ทั้งดินฟ้าอาเพศเหตุวิบัติ แม้นกษัตริย์สงสัยได้ไต่ถาม” ประกอบกับในรัชสมัย พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย บ้านเมืองก็ไม่มีศึก ดังค� ำกลอน ในตอนที่ ๑, ๒๖, ๕๒ หน้า ๑, ๔๐๓, ๑๐๖๖ ตามล� ำดับว่า