สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

มารดาของสุนทรภู่ชื่อบัว 170 The Journal of the Royal Society of Thailand Volume 40 Number 1 January-March 2015 กุมารชายฝ่ายท้าวสุทัศน์อุ้ม นางประทุมกอดอรุณอุ่นหนักหนา ทรงส� ำรวลสรวลสันต์จ� ำนรรจา ด้วยนัดดาโอรสยศยง” (จาก “พระอภัยมณีค� ำกลอน” ตอนที่ ๒๓ ศรีสุวรรณกับสินสมุทรไปถึงเมืองรัตนา หน้า ๓๖๑, ๓๖๕, ๓๖๖, ๓๖๗) ดู ค� ำอธิบายในหมายเลข ๑๔ เมื่อกล่าวถึงชื่อตัวละครในตอนที่ ๑ ค� ำกลอนตอนนี้ตามกาลเทศะ และเนื้อหา เป็นเรื่องต่อเนื่องกับค� ำกลอนในหมายเลข ๑๘.๑ โดยเฉพาะเกี่ยวกับบิดาในร่างของท้าวสุทัศน์ ที่ชัดเจนคือ มารดาในร่างของนางปทุมเกสรหรือบัว กล่าวคือ สุนทรภู่แต่งเล่าถึงการเดินทางไปเมืองแกลง พร้อมหนูพัด ในปีชวด พ.ศ. ๒๓๗๑ เป็นการเดินทางที่ไม่มีปัญหา เพราะ “เคยสันทัดแถวทางที่กลางหน” คือ มีประสบการณ์เคยผ่านมาแล้วอย่างน้อย ๒ ครั้ง (ครั้งปีเถาะ พ.ศ. ๒๓๕๐ อาจรวมทั้งปีชวด พ.ศ. ๒๓๕๙ ดังกล่าวมาแล้ว และครั้งหลังตอนบวชแล้วในปีวอก พ.ศ. ๒๓๖๗) โดยต่างกับครั้งแรกเมื่อแต่ง “นิราศเมืองแกลง” เพราะคนน� ำทางพาหลงทางแล้วหลบหนีไปขณะถึงเมืองระยอง จนต้องพึ่งตนเอง ครั้งนี้ไปพบบิดา ในความจริงยังได้รับบิดาที่สึกจากพระ จากเมืองแกลงมาอยู่กรุงเทพฯ ซึ่งคงจะเป็นที่ วังหน้า ในคราวเดียวกันกับที่ตัวสุนทรภู่เองกลับจากการไปท่องธุดงค์ หาประสบการณ์จากสิ่งแวดล้อมไว้ เป็นทุนอย่างเดียว จึงไม่มีงานเขียน ระหว่างต้นปีจอ พ.ศ. ๒๓๖๙ ถึงก่อนเข้าพรรษา ในปีชวด พ.ศ. ๒๓๗๑ โดยได้มาอยู่ต่อที่วัดเลียบ ส่วนหลานหญิงฝาแฝดม่วงและค� ำ ซึ่งน่าจะต้องได้รับและเดินทางมาพร้อมกัน สุนทรภู่ได้กล่าวต่อมาในตอนที่ ๓๘ หน้า ๗๔๐-๗๔๒ ในร่างของตัวละครแฝดหญิง ที่ชื่อสร้อยสุวรรณ จันทรสุดา ลูกของนางสุวรรณมาลีกับพระอภัยมณี อาจจะเพราะคงจะคิดว่า ถ้าเอ่ยถึงพร้อมกันกับบิดา ในตอนนี้ ยังหาบทบาทให้เล่นยังไม่ได้ ส� ำหรับมารดา ก็คงจะยังอยู่ที่วังหลังกับเจ้าครอกข้างในทองอยู่ แต่ก็ เอามากล่าวไว้พร้อมกับบิดา (ดู ค� ำอธิบายในหมายเลข ๒๖) ๑๙. “ กุมารหมอบนอบนบอภิวาท แทบพระบาทบัวทองสองกษัตริย์ ลูกโฉดเขลาเบาจิตเป็นศิษย์วัด ไม่สันทัดท่วงทีกิริยา ขอชนกชนนีเป็นที่พึ่ง ให้เหมือนหนึ่งก� ำเนิดเกิดเกศา” (จาก “พระอภัยมณีค� ำกลอน” ตอนที่ ๒๕ เจ้าเมืองการะเวกเลี้ยงสุดสาครเป็นบุตรบุญธรรม หน้า ๔๐๐) “สองกษัตริย์” ในที่นี้คือ สมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาศักดิพลเสพ และพระองค์เจ้าหญิงดาราวดี แห่งวังหน้า ในฉากของเมืองการะเวก สุนทรภู่ได้คิดถึงพระคุณเปรียบเหมือนเป็นบิดามารดาจึงเทียบกับค� ำ ว่า “บัวทอง” ไว้ในที่นี้ เรื่องนี้เกิดขึ้นในระยะก่อนเข้าพรรษา ในปีชวด พ.ศ. ๒๓๗๑ ขณะหนูตาบในร่างของ