สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

มารดาของสุนทรภู่ชื่อบัว 166 The Journal of the Royal Society of Thailand Volume 40 Number 1 January-March 2015 น่าสังเกตว่า ในนิทานตอนที่ ๔๔ ซึ่งเป็นตอนจบภาคแรก กองทัพพระอภัยมณีกับกองทัพ นางสุวรรณมาลีเผชิญหน้าและสู้รบกันสุนทรภู่แต่งให้ทิศาปาโมกข์โลกเชษฐ์ในเค้าของตัวเองเสกนกการเวก และตั้งพิธีเชิญฤๅษีเกาะแก้วพิสดารมาช่วย (ทั้งชีวิตจริง และนิทานที่สุนทรภู่ได้รับเป็นพระกรุณาจาก หม่อมบุนนาก) ในการรบนางเสาวคนธ์ ธิดาเจ้าเมืองการะเวก และพรรคพวก ปล่อยนกการเวกไปจิกฝ่าย ตรงข้าม เป็นค� ำกลอน เช่น ในหน้า ๘๘๐, ๘๘๑, ๘๘๒ ว่า “จึงปล่อยนกผกโผนโจนกระเด็น ปักษาเผ่นผันผยองทั้งสองตัว นกกาสักปักษีเห็นผีสาง เข้าจิกนางการวิกเข้าจิกผัว” “นางเสาวคนธ์วนไล่พวกไพร่หนี เห็นลาลีไล่รันด้วยคันศร สุลาลีหนีปนพลนิกร สุดสาครขับม้าขวางหน้าน้อง นางแค้นใจไล่รันกระชั้นชิด พระพี่ปิดป้องกันผันผยอง นางปล่อยนกผกโผนโจนคะนอง เข้าจิกท้องแขนขาสุดสาคร” กล่าวได้ว่า ความคิดใช้ประโยชน์ปูนปั้นนกการเวกในวังหน้า ของใกล้ตัว มาเป็นชื่อเมือง และตัวละคร ให้นางเสาวคนธ์ใช้สู้รบตามนิทานดังกล่าว น่าจะสืบเนื่องมาจากที่ก่อนหน้านี้ เพียงในตอนที่ ๔๓ หน้า ๘๕๖ สุนทรภู่ก็เคยใช้สิงโตหิน หน้าวัดเทพธิดาราม (ซึ่งเป็นวัดที่กรมหมื่นอัปสรสุดาเทพใช้พระราชทรัพย์ส่วน พระองค์ร่วมสร้างจนส� ำเร็จ และพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จพระราชด� ำเนินไปทรงท� ำพิธี ผูกพัทธสีมา ในวันอาทิตย์ที่ ๒๒ ธันวาคม ปีกุน พ.ศ. ๒๓๘๒) มาแต่งให้นางเสาวคนธ์ที่เริ่มเป็นเค้าของ กรมหมื่นอัปสรสุดาเทพ ใช้เป็นพาหนะสู้รบยิงแก้มนางสุลาลีวันกับนางยุพาผกาที่ขี่ม้า เป็นค� ำกลอน ว่า “นางขยับขับสิงโตไล่โยธี เที่ยวต้อนตีแตกพลัดกระจัดกระจายฯ ฝ่ายยุพาผกายืนม้ามุ่ง เห็นรบพุ่งขึ้นคันเกาทัณฑ์หมาย ฝ่ายนงเยาว์เสาวคนธ์คอยชม้าย พอลั่นสายเสียงขวับนางรับทัน ถึงสามทีมิถูกรับลูกได้ ด้วยว่องไวไสสิงห์วิ่งถลัน” เรื่องสิงโตหินหน้าวัด จนมาเป็นสิงโตในนิทานดังกล่าว ยังมีที่โยงใยกันได้อีก คือ เป็นความเข้าใจ ของผู้เขียนว่า เรื่องที่จะกล่าวต่อไปนี้ แทนที่จะเกิดขึ้นที่ หรือกับสิงโตหินรุ่นเก่าหน้าพระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย ในพระราชวังหลวง ดังที่เคยสันนิษฐานกัน น่าจะเกิดขึ้นที่หน้าวัดเทพธิดาราม ของใกล้ตัวอีกเช่นกัน เมื่อครั้งพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จมาเปิดวัดดังกล่าว เมื่อได้ทอดพระเนตรสิงโตหิน ขนาดใหญ่ถึง ๔ ตัว ที่ทางเข้าหน้าวัด จึงมีพระราชปฏิสันถารโต้ตอบกับพระสุนทรภู่ ที่กรมหมื่นอัปสร สุดาเทพนิมนต์มาจากวัดเลียบ หลังบวชใหม่ในต้นปีกุน พ.ศ. ๒๓๘๒ ให้มาจ� ำวัดอยู่ที่วัดของพระองค์ ว่า