สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

มารดาของสุนทรภู่ชื่อบัว 156 The Journal of the Royal Society of Thailand Volume 40 Number 1 January-March 2015 ไม่เคยคุ้นคุณย่าช่วยพาไป พอหลานได้เห็นหน้าบิดาตัว ได้ฟังหลานท่านย่าน�้ ำตาตก สะอื้นอกอาดูรว่าทูนหัว พ่อเอ็งย่าว่าไรเขาไม่กลัว เพราะเมามัวเมียลาวนางชาววัง ไปทูลขอพระองค์ทรงพระโกรธ ให้ลงโทษทนทุกข์ใส่คุกขัง แต่ไม่ต้องจองจ� ำอยู่ล� ำพัง ถึงสิบปีแล้วยังไม่พ้นเลย รุ่งพรุ่งนี้สิย่าจะพาเจ้า ไปหาเขาอยู่ที่ทับริมหับเผย” “อันวิชาย่าสอนลูกอ่อนแล้ว เห็นคล่องแคล่วการศึกเฝ้าฝึกฝน” (จาก “ก� ำเนิดพลายงาม” พ.ศ. ๒๓๖๒-๒๓๖๓) เรื่องนี้ก็เป็นงานค� ำกลอนอีกเรื่องหนึ่งในกลุ่มเรื่องแรก ๆ ของสุนทรภู่ ที่แต่งด้วยเค้าชีวิตของตัว เอง ในร่างขุนแผน และคนข้างเคียง โดยเฉพาะกับผู้มีอุปการคุณระดับเจ้าฟ้าเจ้าแผ่นดิน ส� ำหรับค� ำกลอน ที่ยกมาข้างต้นนี้ สุนทรภู่ย้อนพาดพิงถึงบุตรชาย คือ หนูพัด ในร่างของพลายงาม ขณะอายุ ๑๐-๑๓ ขวบ ลูกกับนางวันทอง (ที่สุพรรณบุรี) ในภาพของนางจัน เมื่อมาอยู่กับย่า คือ นางทองประศรี (ที่กาญจนบุรี) ในภาพของมารดาของสุนทรภู่ ที่ไม่ปรากฏชื่อ หรือหม่อมบุนนาก ที่เพชรบุรี ขณะสุนทรภู่ถูกกักอยู่บริเวณ คุกที่เรียกหับเผย (เขตศาลหลักเมืองถึงศาลยุติธรรม หรือระหว่างกรมการรักษาดินแดนกับสวนสราญรมย์ ในปัจจุบัน) ระหว่าง พ.ศ. ๒๓๖๒-๒๓๖๓ เข้าใจว่า เพราะไปอ้างพระบารมีของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เพื่อขอคืนดีกับนางจันที่หย่ากัน และเธอได้แต่งงานใหม่แล้ว จนมีการไปท� ำร้ายร่างกายผู้ใหญ่ฝ่ายนางจัน เขาไปทูลเกล้าฯ ถวายฎีกา จึงถูกกริ้ว มีรับสั่งให้เอาตัวไปเข้าคุก (ด� ำรงราชานุภาพ, ๒๔๘๕) โดยนัยที่แท้ ก็คือ เป็นการมิให้ห่างพระเนตรพระกรรณ เพื่อจะทรงเรียกตัวได้ง่าย ส� ำหรับช่วงการถูกกักขัง เมื่อคิดเทียบ กับอายุพลายงาม และช่วงเวลาการแต่งระยะ “สิบปี” ของการติดคุก น่าจะคัดลอกกันมาผิด ที่ควรจะเป็น คือครบปีพอดี หรือ “ถึงสบปีแล้วยังไม่พ้นเลย” มิฉะนั้น ก็เป็นการประท้วงกลาย ๆ ให้เข้าพระเนตร พระกรรณ ตามนิสัยของสุนทรภู่ ๕. “มาหยุดพักวักหยอดซึ่งวารี ทูนหัวพี่นิ่งเถิดอย่าร้องเลย แล้วเที่ยวหักฝักบัวกระจับสด เอาหินบดป้อนให้กุมารเสวย เห็นหยุดร้องเข้าประคองขึ้นชมเชย ทูนหัวเอ๋ยอิ่มแล้วหรือแก้วตา” “ดูลอยเลื่อนเกลื่อนกลาดประหลาดอย่าง มีต่างต่างเหลืองแดงสดแสงศรี กระจับจอกดอกอุบลจงกลนี บัวหลวงมีโกมุทบุษบัน บ้างบานตูมชุ่มชื่นพระยื่นหยิบ แกล้งกระซิบสูดกลิ่นนางผินผัน” (จาก “สิงหไกรภพ” ตอน พราหมณ์เทพจินดาเดินทางไปแสวงหาผู้มีบุญ และตอน สิงหไกรภพ หนีจากเมืองยักษ์ พ.ศ. ๒๓๖๕)