สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

ทศพร วงศ์รัตน์ 149 วารสารราชบัณฑิตยสภา ปีที่ ๔๐ ฉบับที่ ๑ ม.ค.-มี.ค. ๒๕๕๘ พระเจ้าอยู่หัวเสด็จออก และโปรดให้อ่านต่อหน้ากวีที่ทรงปรึกษา มาถึงตอนที่มีอยู่ว่า “น�้ ำใสไหลเย็นแลเห็นตัว ว่ายแหวกกอบัวอยู่ไหวไหว นิลุบลพ้นน�้ ำขึ้นร� ำไร ตูมตั้งบังใบอรชร ดอกขาวเหล่าแดงสลับสี บานคลี่ขยายแย้มเกสร บัวเผื่อนเกลื่อนกลาดในสาคร บังอรเก็บเล่นกับนารี” สุนทรภู่ได้ถวายค� ำติตอนนี้ และขอแก้ไขเฉพาะบรรทัดแรกเป็น “น�้ ำใสไหลเย็นเห็นตัวปลา ว่ายแหวกปทุมาอยู่ไหวไหว” ซึ่งในหมู่กวีที่ทรงปรึกษา และโดยเฉพาะพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวก็พอพระทัย เรื่องนี้ได้ มีผู้กล่าวถึงเหตุ และผลกันต่าง ๆ นานา ในทางที่เป็นเหตุการณ์ของต้นปัญหา แต่ก็ไม่มีหลักฐานใด และ จากที่ใดมาสนับสนุน ส� ำหรับผู้เขียนเมื่อได้ค้นคว้าเปรียบเทียบค� ำกลอนที่อยู่ในข่าย แล้วน� ำมาพิจารณาเพื่อ การเรียบเรียงบทความเรื่องนี้ โดยสังเกตจากการใช้ค� ำว่า บัว และ ปทุมา หรืออื่น ๆ ที่ใกล้เคียงกัน หรือ หมายถึงสิ่งเดียวกัน หรือที่ใช้ในเชิงเปรียบกับร่างกายส่วนบนของผู้หญิง ก็กลับเกิดความคิดว่า ค� ำกลอนที่ สุนทรภู่ว่าดี หรือสมควรแล้วตอนแรกนั้น น่าจะหมายโดยรวมทั้งหมดที่กรมหมื่นเจษฎาบดินทร์ทรงนิพนธ์ เมื่อสุนทรภู่มาติเฉพาะท่อนนี้ในระยะต่อมา จึงเป็นเพียงส่วนน้อย และคงจะฉุกคิดที่จะกราบทูลขึ้นได้ตอน นั้น หรือโอกาสนั้น เพราะเป็นพระราชนิพนธ์ จึงต้องท� ำให้สอดคล้องกับพระราชนิยมภาษาสูง และเพราะ รูปที่ ๑ “น�้ ำใสไหลเย็นเห็นตัวปลา ว่ายแหวกปทุมาอยู่ไหวไหว นิลุบลพ้นน�้ ำขึ้นร� ำไร ตูมตั้งบังใบอรชร ดอกขาวเหล่าแดงสลับสี บานคลี่ขยายแย้มเกสร” (จาก พระราชนิพนธ์ “บทละครเรื่องอิเหนา” ส่วนที่สุนทรภู่กราบบังคมทูลแก้ ไขจากเดิม ที่ทรงนิพนธ์ไว้ ว่า “น�้ ำใสไหลเย็นแลเห็นตัว ว่ายแหวกกอบัวอยู่ไหวไหว”) (ภาพจาก http://wallpaper.thaiware. com/album/8123/)