สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

กวางในนาฏกรรมไทย 74 The Journal of the Royal Society of Thailand Vol. 40 No. 2 Apr-June 2015 เพลงแม่บทเล็ก (แม่บทนางนารายณ์) เทพนมปฐมพรหมสี่หน้า สอดสร้อยมาลาเฉิดฉิน ทั้งกวางเดินดงหงส์บิน กินรินเลียบถ�้ ำอ� ำไพ อีกช้านางนอนภมรเคล้า แขกเต้าผาลาเพียงไหล่ เมขลาโยนแก้วแววไว มยุเรศฟ้อนในอัมพร ยอดตองต้องลมพรหมนิมิต อีกทั้งพิสมัยเรียงหมอน ย้ายท่ามัจฉาชมสาคร พระสี่กรขว้างจักรฤทธิรงค์ บทบาทของกวางปรากฏในนาฏกรรมการแสดงโขน ดังนี้ การแสดงโขนเรื่องรามเกียรติ์ปรากฏบทบาทของกวางในตอนที่ทศกัณฐ์ลักพาสีดาไป ซึ่งจะมี การตั้งชื่อชุดการแสดงที่หลากหลาย เช่น ลักสีดา สีดาหาย สีดามารศรี พระรามตามกวาง รามาวตาร รามราชสุริยวงศ์ รามราชจักรี รามลีลา มีเนื้อเรื่องโดยสังเขปดังนี้ ทศกัณฐ์ใช้ให้มารีศแปลงเป็นกวางทองไปล่อลวงจนนางสีดาหลงใหล รบเร้าให้พระรามตามจับ กวางทองมาให้ แม้พระลักษมณ์จะพยายามทัดทานด้วยเหตุผลต่าง ๆ ก็ไม่ฟัง พระรามเสด็จออกติดตาม กวางทองเข้าไปในป่าลึก เห็นว่าจับไม่ได้แน่ จึงแผลงศรถูกกวางทอง ร่างกวางทองกลับกลายเป็นยักษ์ มารีศแกล้งส่งเสียงร้องด้วยมารยาเพื่อให้พระลักษมณ์รีบออกมาช่วยพระราม นางสีดาเมื่อได้ยินเสียงร้อง ก็เกิดความวิตก ส� ำคัญผิดคิดว่าเป็นเสียงของพระสวามี จึงใช้ให้พระลักษมณ์ออกติดตามไป พระลักษมณ์ ทัดทานด้วยเหตุผล แต่นางสีดาก็ไม่ฟังกลับมาโกรธ พระลักษมณ์จึงจ� ำใจออกมาตามหาพระราม ตัวอย่างบทโขนชุดลักสีดา กรมศิลปากรปรับปรุง กล่าวถึงกวางไว้ดังนี้ - ปี่พาทย์ท� ำเพลงเชิด - (ทศกัณฐ์กับมารีศเต้นออก) - เจรจา - ทศกัณฐ์ - ดูรามารีศผู้ภักดี บัดนี้เราครรไลมาใกล้ที่กุฎีพ� ำนักของฤษีรามลักษมณ์และสีดา ท่านจงเร่งร่ายมนต์แปลงกายาเป็นกวางทอง เดินลัดเลี่ยงเมียงมองไปล่อรัก ให้ เจ้าสีดายุพาพักตร์เธอได้พิศ จงใส่กลกรายจริตให้ใหลหลง แล้วทุกสิ่งจะสมประสงค์ ตรงอุรา จงเร่งร่ายทิพย์มนตราจ� ำแลงกายในบัดนี้