สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

กวางในนาฏกรรมไทย 72 The Journal of the Royal Society of Thailand Vol. 40 No. 2 Apr-June 2015 ผลัดเขาปีละครั้ง อยู่เป็นฝูงตามทุ่งหญ้า กินหญ้าระบัด ใบไม้ และผลไม้ เป็นสัตว์ป่าคุ้มครองของไทย กวางแขม กวางทราย หรือตามะแน ก็เรียก กวางปรากฏในนาฏกรรมไทยอย่างหลากหลาย มีความแตกต่างกัน ทั้งรูปร่ างลักษณะ และบทบาท ซึ่งบางครั้งอาจจะแสดงออกเป็นตัวส� ำคัญในการด� ำเนินเนื้อเรื่อง แต่บางครั้งก็เป็นเพียง ตัวประกอบสร้างสีสันเท่านั้น ได้แก่ รามเกียรติ์ อุณรุท ศกุนตลา สุวรรณสาม มิตรธรรมของนางเนื้อ ผู้เขียนได้สรุปพฤติกรรมของกวางในนาฏกรรมไว้ดังนี้ ๑. ปราดเปรียว ว่องไว ๒. สวยงาม ๓. ไร้เดียงสา ลักษณะเด่นของกวางในนาฏกรรมจะต้องมีเขาเป็นกิ่งก้าน เพื่อความสวยงาม ส� ำหรับศิลปิน ที่รับบทแสดงใช้ได้ทั้งผู้ชายและผู้หญิง ส� ำหรับท่าร� ำกวางเดินดงปรากฏมีมาตั้งแต่สมัยอยุธยา หลักฐานจากต� ำราร� ำของไทยที่ได้รับ อิทธิพลมาจากต� ำรานาฏยศาสตร์ของอินเดีย โดยมีการแปลเป็นภาษาไทยเพราะปรากฏชื่อคล้ายกันอยู่ หลายแห่ง ซึ่งในปัจจุบันต� ำราร� ำไทยที่มีการรวบรวมอยู่ในหอสมุดแห่งชาติ ซึ่งเก่าแก่ที่สุดคือต� ำราร� ำไทย ในสมัยรัชกาลที่ ๑ มี ๒ ลักษณะ คือ ๑. ต� ำราท่าร� ำเขียนรูประบายสีปิดทอง ๒. ต� ำราท่าร� ำเหมือนกัน แต่เขียนฝุ่นเป็นลายเส้นเดียว ซึ่งพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชได้โปรดให้ประชุม พวกครูละครท� ำต� ำราขึ้นใหม่ ไว้เป็นแบบแผนส� ำหรับพระนคร ครั้นต่อมาเจ้านายซึ่งทรงศักดิ์สูง เช่น กรมพระราชวังบวรสถานมงคล โปรดให้คัดส� ำเนาต� ำรานั้นไปรักษาไว้เป็นแบบฉบับส� ำหรับหัดโขนละคร (ต� ำราฟ้อนร� ำ ฉบับเรียบเรียงในหอพระสมุด วชิรญาณส� ำหรับพระนคร พ.ศ. ๒๔๙๙) ต� ำราท่าร� ำไทยดังกล่าวปรากฏภาพเขียนและชื่อท่าร� ำที่เกี่ยวกับกวาง ดังนี้ ชื่อท่าร� ำกวางซึ่งเป็นท่าเฉพาะ ปรากฏในเพลงแม่บท ๒ เพลง ดังนี้ - เพลงแม่บทใหญ่ - เพลงแม่บทเล็ก (แม่บทนางนารายณ์) ท่าร� ำกวางเดินดงที่ปรากฏในภาพต� ำราท่าร� ำไทย มีลักษณะดังนี้ มือทั้งสองแบคว�่ ำมือนิ้วทั้งสี่ เหยียดตึงเรียงชิดติดกัน ส่วนนิ้วหัวแม่มืองอพับเข้าหาฝ่ามือ ตั้งข้อมือขึ้นด้านหน้า อยู่ในระดับเอว ต่อมา ได้มีการปรับปรุง เปลี่ยนท่าร� ำใหม่ นายธนิต อยู่โพธิ์ อดีตอธิบดีกรมศิลปากร ได้กล่าวไว้ว่า “กวางเดิน ดงของเราแต่ก่อนผู้ร� ำแบมือทั้งสองข้างหันฝ่ามือไปเบื้องหน้า แต่ภายหลังมานี้เปลี่ยนเป็นผู้ร� ำเหยียดนิ้วชี้ และนิ้วกลางทั้งสองนิ้วออกไป แล้วก� ำนิ้วนาง นิ้วก้อย และนิ้วหัวแม่มือเข้าไว้เสียทั้ง ๒ มือ หย่อนล� ำแขน ทั้งสองทอดโค้งไปข้างหน้า ให้ฝ่ามืออยู่ระดับสะโพก คว�่ ำมือทั้งสอง แล้วช้อนนิ้วชี้กับนิ้วกลางขึ้นมาใน