สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

ประวั ติ ศาสตร์ศิ ลปะ-สถาปัตยกรรม จิ ตรกรรม ประติ มากรรมไทยโบราณ : อุโบสถวั ดใหญ่อิ นทาราม ชลบุรี 68 The Journal of the Royal Society of Thailand Vol. 40 No. 2 Apr-June 2015 ๑๓ พระยาธรรมปรีชา (แก้ว) เรียบเรียงวรรณกรรมนี้เมื่อ พ.ศ. ๒๓๔๕ ในรัชกาลที่ ๑ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์, กรมศิลปากรจัดพิมพ์เผยแพร่ พ.ศ. ๒๕๒๐, หน้า ๑๒๘-๑๒๙. อนึ่ง ฉากเต็มผนังเช่นนี้ เมื่อไม่มีปลาอานนท์ ก็ย่อมสะท้อนจุดประสงค์ให้เป็นฉากหลังของ นิทานพุทธประวัติ ตอนพระพุทธองค์เสด็จขึ้นสวรรค์ดาวดึงส์ เพื่อเทศนาโปรดพุทธมารดาเป็นเวลาสามเดือน และภาพเสด็จลงมาสู่โลก มนุษย์หลังจากนั้น อันเป็นตอนหนึ่งที่ส� ำคัญยิ่งในนิทานพุทธประวัติ ดังมีตัวอย่างที่จิตรกรรมเต็มผนังของอุโบสถวัดเกาะแก้ว เพชรบุรี ภาพที่ ๖ จิตรกรรม-ผนังด้านหลังพระประธาน ภาพปลาใหญ่ ตระกูลอานนท์ หนุนภูเขาพระสุเมรุ จิตรกรรมบนพื้นที่ผนังด้านหลังพระพุทธรูปประธาน (ผนังสกัดหลัง) เป็นภาพภูเขาจักรวาล คือ ภูเขาพระสุเมรุ และภูเขาบริวารชื่อว่า เขาสัตบริภัณฑ์ ต�่ ำลงมาเป็นฉากป่าหิมพานต์ ล่างสุด คือ ฉากนรก ขุมต่าง ๆ จึงเข้าใจว่าช่างเขียนอาจต้องการสื่อว่า “พระพุทธองค์ทรงสถิต ณ ศูนย์กลางจักรวาล” อนึ่ง ภาพปลาใหญ่เขียนไว้ใต้ภูเขาพระสุเมรุ อาจหมายถึงปลาใหญ่ตระกูลอานนท์ ระบุอยู่ในวรรณกรรม เรื่อง ไตรภูมิโลกวินิจฉยกถา ฉบับที่ ๒ ว่าตัวยาว ๑,๐๐๐ โยชน์ อาศัยอยู่ในโลณมหาสมุทร ๑๓ (ภาพที่ ๖)