สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

ประวั ติ ศาสตร์ศิ ลปะ-สถาปัตยกรรม จิ ตรกรรม ประติ มากรรมไทยโบราณ : อุโบสถวั ดใหญ่อิ นทาราม ชลบุรี 62 The Journal of the Royal Society of Thailand Vol. 40 No. 2 Apr-June 2015 ๓ อิทธิเทพสรรค์ กฤดากร, หม่อมเจ้า. เรื่องเกี่ยวกับสถาปัตยกรรม (พิมพ์เป็นอนุสรณ์ในงานพระราชทานเพลิงศพพระยาวิศุกรรมศิลป- ประสิทธิ์ (น้อย ศิลปี) ณ เมรุวัดเทพศิรินทราวาส วันที่ ๑๒ พฤศจิกายน ๒๔๙๙), หน้า ๑๓. ๔ นาถ โพธิประสาท. สถาปัตยกรรมในประเทศไทย (เนื่องในวาระ ๘๐ ปี แห่งการสถาปนาคณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์ มหาวิทยาลัย, ๘๐ ทัศ ศาสตราจารย์กิตติคุณ หม่อมราชวงศ์แน่งน้อย ศักดิ์ศรี, และการสัมมนาวิชาการสถาปัตย์สมัยครั้งที่ ๑ พุทธศักราช ๒๕๕๖), “ค� ำน� ำของผู้เรียบเรียง” (ไม่ระบุเลขหน้า). ๕ นิยะดา เหล่าสุนทร (บรรณาธิการ) ประชุมจารึกวัดพระเชตุพน. พิมพ์ครั้งที่ ๖, (คณะสงฆ์วัดพระเชตุพน, บริษัทอมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์ พับลิชชิ่ง จ� ำกัด (มหาชน), ๒๕๔๔), หน้า ๓๕๗, ๓๗๓. ๖ ค� ำว่า ช่างเขียน มีใช้มาก่อนแล้วใน ศิลาจารึกป้านางค� ำเยีย เมื่อ พ.ศ. ๑๙๒๒ ในสมัยสุโขทัย (ค� ำแปลว่า “...พระท่านรังใช้ให้ชื่องั้ว ช่างเขียน” (อ้างจาก กรมศิลปากร. จารึกสมัยสุโขทัย, (๒๔๒๖), หน้า ๓๑๒. สถาปัตยกรรม พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงแปลจากค� ำว่า Architecture พระราชทานจากพระหัตถ์ให้หม่อมเจ้าอิทธิเทพสรรค์ กฤดากร ๓ อาจารย์นาถ โพธิประสาท บรมครู ผู้ก่อตั้งคณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ ตลอดจนภาควิชาสถาปัตยกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ใน พ.ศ. ๒๔๗๖ ท่านได้เรียบเรียงหนังสือเล่มส� ำคัญ ชื่อ สถาปัตยกรรมในประเทศไทย ท่านระบุใน “ค� ำน� ำของผู้เรียบเรียง” ในการพิมพ์ครั้งแรก พ.ศ. ๒๔๘๗ ตอนหนึ่งมีความว่า ภาพต่าง ๆ และเนื้อเรื่อง เท่าที่รวบรวมไว้นี้ ยังไม่ตรงกับความหมายที่เรียกว่าประวัติสถาปัตยกรรมไทยเท่าที่ควรเป็น แต่ก็เป็น หลักฐานที่ดีที่สุดค้นพบ มีเหลืออยู่ที่สามารถรวบรวมได้ในขณะนี้...” ๔ จึงกล่าวได้ว่า ชื่อ สถาปัตยกรรม และประวัติสถาปัตยกรรม มีที่ใช้ในความหมายเดียวกันคือ ประวัติศาสตร์สถาปัตยกรรม ส่วนเรื่องราว ความเป็นมาของ จิตรกรรม หรือ ประติมากรรม ที่จะกล่าวถึงต่อไป มักไม่นิยมเรียกให้มีค� ำว่า ประวัติศาสตร์ น� ำหน้า จิตรกรรม ตรงกับค� ำว่า Painting ได้พบมีที่ใช้ในสมัยรัชกาลที่ ๓ เป็นอย่างช้า เช่นในโคลงดั้น บนแผ่นศิลาจารึกประจ� ำศาลารายที่ ๑๑ วัดพระเชตุพน (ศิลาจารึกไม่มีแล้ว) สรุปความว่า นิมนต์ พระช่างเขียน จากสามวัด คือ ...วัดโมฬีโลกย์ วัดจักรวรรดิ และวัดราชสิทธิ “... รงงสฤษฎิจิตรกรรมไว้ ประกาศหล้าแหล่งเฉลอม ฯ” ๕ โดยทั่วไปในศิลาจารึกวัดเชตุพน กล่าวถึงการเขียนภาพไว้เป็นอันมาก มักใช้ค� ำสั้นว่า “เขียน” ผู้เขียนภาพใช้ค� ำว่า “ช่างวาด” “ช่างเขียน” ก็มี ๖ ประติมากรรม ตรงกับค� ำว่า Sculpture พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๕๔ ให้ความหมายว่า “ประติมากรรม หมายถึงว่า ศิลปะสาขาหนึ่งในจ� ำพวกวิจิตรศิลป์” (หน้า ๗๐๖) ผู้สร้าง ประติมากรรม เรียกว่า “ประติมากร” (หน้าเดียวกัน)