สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

ภาพทวารบาลที่ พระมหามณฑป วั ดไตรมิ ตรวิ ทยาราม 4 The Journal of the Royal Society of Thailand Vol. 41 No. 1 January-March 2016 กระบวนการการเขียนภาพทวารบาลด้วยวิธีการลายรดน�้ ำ เมื่อแบบร่างผ่านการพิจารณาเห็นชอบจากสถาปนิกแล้ว จึงขยายแบบเท่าขนาดจริง ประกอบด้วยประตูใหญ่ ประตูด้านหลัง หน้าต่าง และประตูฐานชุกชี ทั้งภาพด้านหน้าและด้านหลัง ปรุแบบร่างโดยใช้เข็มเจาะไปตามแนวเส้นร่างทุกเส้นจนครบถ้วนเต็มพื้นที่ จึงน� ำแบบปรุไปวางทาบ แล้วโรยแบบด้วยลูกประคบฝุ่นดินสอพองบนบานประตูหน้าต่างที่มีการเตรียมพื้นเรียบเป็นมันพร้อม ที่จะเขียนลายรดน�้ ำไว้แล้ว เขียนตัดเส้น เติมรายละเอียดลวดลายให้เกิดน�้ ำหนักของเส้นขนาดต่าง ๆ ด้วย พู่กันที่ท� ำขึ้นจากขนหูวัว มีขนยาวพิเศษเฉพาะการเขียนลายรดน�้ ำ โดยมีน�้ ำยาหรดาลซึ่งมีส่วนประกอบ ของหรดาลหิน คือ หินสีเหลืองบดละเอียดจนเป็นฝุ่น ใส่ในโกร่งบดยาผสมด้วยน�้ ำกาวยางมะขวิด หรือ กาวยางกระถินเทศ และน�้ ำฝักส้มป่อย ที่ผ่านการทดสอบจนน�้ ำยาหรดาลมีคุณภาพดีพร้อมใช้งาน เมื่อเขียนภาพ ลวดลาย และบรรจุรายละเอียดเส้นแรจนเสร็จสมบูรณ์ จึงระบายน�้ ำยาหรดาลถมพื้น ในส่วนที่จะเป็นพื้นหลังของภาพเพื่อกันไม่ให้ทองค� ำเปลวติด แล้วเช็ดรัก ถอนรัก ปิดทองค� ำเปลวเต็ม พื้นที่ กวดทองค� ำเปลวให้ติดแน่นจนทั่วแล้วจึงรดน�้ ำ ล้างน�้ ำยาหรดาลที่เขียนระบายไว้ออกจนหมด จะได้ภาพทวารบาลที่มีภาพและลวดลายประกอบเป็นสีทองอยู่บนพื้นสีด� ำที่ประตูหน้าต่างด้านหน้า และพื้นสีแดงด้านหลังบานประตูหน้าต่างซึ่งอยู่ภายในพระมหามณฑป ภาพทวารบาลในพระมหามณฑป วัดไตรมิตรวิทยาราม มีดังนี้ ๑. ภาพทวารบาลที่ประตูใหญ่ ๓ ช่อง ประกอบด้วยประตูด้านหน้าและด้านข้าง ซ้าย ขวา ความสูงของประตูประมาณ ๔ เมตร ออกแบบเป็นภาพเทวดายืนแท่น ถือพระขรรค์เป็นอาวุธ มียักษ์แบกในอิริยาบถนั่งคู้บนพื้นดิน มือข้างหนึ่งประคองแท่นฐาน และอีกข้างหนึ่งถือกระบองเป็นอาวุธ ส่วนบนเหนือเศียรของภาพเทวดามีฉัตร ๕ ชั้นกั้น มีพื้นหลังของภาพเป็นลวดลายก้านขดพรรณพฤกษา ม้วนพลิ้วไหวสลับไปมาจากพื้นดินด้านล่างขึ้นไปถึงปลายยอดแหลมของบานประตู ภาพทวารบาลประตู ทั้งซ้ายและขวาใช้แบบภาพร่างเดียวกัน ๒. ภาพทวารบาลที่บานประตูขนาดเล็ก ๒ ช่อง ตั้งอยู่ด้านหลังของพระมหามณฑป มีความสูง ประมาณ ๒ เมตร ออกแบบเป็นภาพเทวดายืนแท่นพนมมือไหว้ มีลวดลายประกอบพื้นหลัง เป็นลายก้านขดพรรณพฤกษาสลับไปมาคล้ายกับลวดลายที่ประตูใหญ่