สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

วารสารราชบัณฑิตยสภา ปีที่ ๔๑ ฉบับที่ ๑ มกราคม-มีนาคม ๒๕๕๙ * บรรยายในการประชุมส� ำนักศิลปกรรมเมื่อวันที่ ๑๗ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๘ ศิลปะเชียงตุง * วิบูลย์ ลี้สุวรรณ ราชบัณฑิต ส� ำนักศิลปกรรม ราชบัณฑิตยสภา บทคัดย่อ เชียงตุง จังหวัดหนึ่งในรัฐฉาน ประเทศเมียนมา อยู่ห่างจากเมืองท่าขี้เหล็กซึ่งอยู่ตรงข้าม อ� ำเภอแม่สาย จังหวัดเชียงราย ไปทางเหนือประมาณ ๑๖๕ กิโลเมตร ในเมืองเชียงตุงมีวัด ๔๔ วัด เป็นวัดไทเขิน ๓๓ วัด วัดม่านหรือวัดพม่า ๓ วัด และวัดไทใหญ่ ๘ วัด นอกจากวัดแล้วยังมีโบสถ์คริสต์ จ� ำนวนหนึ่ง ศิลปะส� ำคัญของเชียงตุง คือ ศิลปะในพระพุทธศาสนา ได้แก่ วัด โดยเฉพาะวิหารที่มีรูปแบบ คล้ายวิหารในวัดล้านนา ภายในประดิษฐานพระพุทธรูป ใช้ประกอบพิธีกรรม สวดมนต์ ฟังพระธรรม จึงประกอบด้วยอาสน์สงฆ์และธรรมาสน์ รูปแบบของธรรมาสน์คล้ายกับธรรมาสน์ในล้านนา รูปทรง คล้ายบุษบกลงรักปิดทองและท� ำเป็นธรรมาสน์ที่นั่งมีพนัก โครงสร้างภายในวิหารประกอบด้วยเสา ผนัง ประตูหน้าต่างซึ่งตกแต่งด้วยการปิดทองค� ำเปลวอย่างที่เรียกว่า ลายค� ำ คือ เป็นลายฉลุกระดาษแล้ว ปิดทอง ลายค� ำมีทั้งที่เป็นลายตกแต่งและเป็นภาพพุทธประวัติ ชาดก ต� ำนาน หลังคาวิหารซ้อนกัน เป็นตับ ๆ ด้านหน้าเป็นประตูมีซุ้มซ้อนขึ้นไปจนถึงอกไก่ ตกแต่งด้วยลายไม้จ� ำหลัก ปิดทอง วัดที่มีศิลปะ โดดเด่นในเชียงตุงสร้างราวพุทธศตวรรษที่ ๑๘-๑๙ ร่วมสมัยกับสุโขทัยและล้านนา ค� ำส� ำคัญ : เรือนยาว, สหรัฐไทยเดิม, วัดบ้านแสน, วัดบ้านแงก, ลายค� ำ เชียงตุง ชื่อที่คุ้นหูของคนทั่วไป เช่นเดียวกับเมืองที่ขึ้นต้นด้วยค� ำว่า เชียง ในภาคเหนือของไทย ตั้งแต่เชียงใหม่ เชียงราย เชียงค� ำ เชียงของ แต่คงมีคนไม่มากนักที่เดินทางไปเชียงตุง ทั้งที่อยู่ห่างจากเมือง ท่าขี้เหล็กไปไม่มากนัก ประเทศเมียนมา มีชื่อเป็นทางการว่า สาธารณรัฐแห่งสหภาพเมียนมา หรือพม่า อยู่ตรงข้ามอ� ำเภอแม่สาย จังหวัดเชียงราย จากเมืองท่าขี้เหล็กไปเชียงตุง ระยะทางเพียง ๑๖๕ กิโลเมตร แต่ถนนค่อนข้างเล็กและไม่เรียบ ต้องใช้เวลาเดินทางโดยรถยนต์มากกว่า ๔ ชั่วโมง ต้องเดินทางผ่าน แม่น�้ ำ ป่าเขาสูงชัน เชียงตุงเป็นเมืองเล็ก ๆ สงบเงียบ โอบล้อมด้วยขุนเขา อากาศเย็นสบาย ผู้คนใช้ชีวิตเรียบง่าย และที่ส� ำคัญสามารถสื่อสารกันได้ด้วยภาษาไทย กิริยามารยาทของคนเชียงตุงงดงาม อ่อนน้อม เชียงตุง จึงเป็นแหล่งศึกษาศิลปกรรม ภาษา ชาติพันธุ์ที่น่าสนใจ