สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

สนั่ น รั ตนะ 3 วารสารราชบัณฑิตยสภา ปีที่ ๔๑ ฉบับที่ ๑ มกราคม-มีนาคม ๒๕๕๙ ภาพทวารบาลที่ใช้ตกแต่งบานประตูหน้าต่างของพระมหามณฑปหลังนี้มีทั้งด้านหน้า และด้านหลังบานประตูหน้าต่าง รวม ๘ ช่อง โดยมีเงื่อนไขการออกแบบตัวภาพและลวดลาย ประกอบนั้นว่าต้องมีที่มาจากศิลปกรรมสมัยสุโขทัย ดังนั้น จึงต้องศึกษาและรวบรวมข้อมูลเบื้องต้น จากศิลปกรรมสมัยสุโขทัยเพื่อออกแบบสร้างสรรค์ผลงาน โดยคัดลอกลายเส้น เก็บข้อมูลจากศิลปกรรม สมัยสุโขทัยหลายประเภท ทั้งจิตรกรรม ลวดลายตกแต่ง เครื่องสังคโลก ประติมากรรมดินเผา ประติมากรรม ปูนปั้น ลวดลายประดับตกแต่งประณีตศิลป์ ประติมากรรมเทวรูปในศาสนาพราหมณ์-ฮินดู ฐานพระพุทธรูป ภาพลายเส้นจ� ำหลักหินชนวน ลายแกะสลักไม้ที่ประดับตกแต่งศิลปวัตถุและโบราณสถาน ฯลฯ แล้ว น� ำมาสรุปเป็นแนวคิดเพื่อออกแบบภาพทวารบาลและลวดลายประกอบในครั้งนี้ ลักษณะโดยรวมของการออกแบบภาพร่าง ตามที่พลอากาศตรี อาวุธ เงินชูกลิ่น ศิลปินแห่งชาติ สถาปนิก ได้ก� ำหนดให้ออกแบบภาพ และลวดลายตามแนวทางรูปแบบศิลปกรรมสมัยสุโขทัย เพื่อให้สอดคล้องสัมพันธ์กับพระพุทธรูปทองค� ำ สุโขทัยไตรมิตร ผู้เขียนจึงออกแบบทวารบาลให้มีลักษณะเด่นดังนี้ ๑. ภาพเทวดา มีที่มาจากประติมากรรมลอยตัว รูปเทพในศาสนาพราหมณ์-ฮินดู สมัยสุโขทัย โดยออกแบบวางอิริยาบถให้ถืออาวุธกับประคองอัญชลี ๒. ภาพยักษ์ มีที่มาจากประติมากรรมดินเผาและเครื่องสังคโลกประดับตกแต่งสถาปัตยกรรม สมัยสุโขทัย เมื่อน� ำมาใช้ออกแบบจะวางอิริยาบถให้มีท่าทางต่าง ๆ เช่น ท่าแบก ท่ายืน ๓. แท่นฐานรองรับตัวภาพเทวดา ใช้รูปแบบฐานพระพุทธรูป ประกอบลวดลายเศียรนาค มีที่มาจากเครื่องสังคโลก และลวดลายกระหนก มีที่จากลวดลายปูนปั้นและลวดลายจากเครื่องปั้นดินเผา ๔. ฉัตรกั้น มีที่มาจากรูปแบบฉัตรกั้น ภาพปูนปั้นตอนพระพุทธเจ้าเสด็จจากดาวดึงส์มณฑป วัดตระพังทองหลาง เมืองเก่าสุโขทัย น� ำมาออกแบบซ้อนลดหลั่นกัน ๕ ชั้นตามพื้นที่ว่าง ๕. ลวดลายประกอบพื้นหลัง ใช้ลายก้านขดพรรณพฤกษา มีที่มาจากลวดลายเขียนน�้ ำเคลือบ ตกแต่งเครื่องสังคโลก และลวดลายปูนปั้นประดับตกแต่งพระวิหารหลวง วัดนางพญา อ� ำเภอศรีสัชนาลัย ๖. ลายดอกไม้ร่วง มีที่มาจากภาพจ� ำหลักลายเส้นบนหินชนวนประกอบเรื่องชาดก ประดับ เพดานอุโมงค์วัดศรีชุม เมืองเก่าสุโขทัย ๗. ลวดลายผ้านุ่งของตัวภาพเทวดาและยักษ์แบก มีที่มาจากลวดลายผ้านุ่งตัวภาพจ� ำหลัก หินชนวนเช่นเดียวกัน