สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

ไพโรจน์ ทองค� ำสุก 17 วารสารราชบัณฑิตยสภา ปีที่ ๔๑ ฉบับที่ ๑ มกราคม-มีนาคม ๒๕๕๙ การแสดงละครนอกเรื่องสุวรรณหงส์ ปรากฏการขึ้นลอยแบบตัวต่อตัว คือ – พราหมณ์เกศสุริยงขึ้นลอยหนึ่ง พราหมณ์เกศสุริยงขึ้นลอยโดยใช้เท้าซ้ายเหยียบ ที่ต้นขายักษ์ เท้าขวายกติดหนีบน่อง หันหน้าเข้าหากัน ปรากฏในการแสดงละครนอกเรื่องสุวรรณหงส์ ตอนนางเกศสุริยงพบพระอินทร์ถึงรบยักษ์กุมภณฑ์ เนื้อเรื่องย่อมีดังนี้ สุวรรณหงส์เป็นยุพราชแห่งนคร ไอยรัตน์ เสี่ยงว่าวจุฬาลอยไปติดที่ปราสาทนางเกศสุริยงในเมืองมัตตัง สุวรรณหงส์ไต่ตามสายป่านไปพบ นางเกศสุริยงจนเกิดความปฏิพัทธ์ซึ่งกันและกัน ฝ่ายพี่เลี้ยงนางเกศสุริยงเกรงว่าตนจะมีความผิดที่ปล่อย ให้นางเกศสุริยงลอบพบกับสุวรรณหงส์ จึงท� ำหอกยนต์ถูกสุวรรณหงส์ไปสิ้นพระชนม์ที่เมืองไอยรัตน์ นางเกศสุริยงติดตามรอยเลือดไปจนสลบที่กลางป่า พระอินทร์มาช่วยแปลงกายให้เป็นพราหมณ์ เพื่อตาม หาสุวรรณหงส์ต่อไป จนได้พบกับยักษ์กุมภณฑ์ และได้ยักษ์กุมภณฑ์เป็นบริวาร แปลงกายเป็นพราหมณ์ ออกเดินทางไปยังนครไอยรัตน์เพื่อชุบชีวิตสุวรรณหงส์ ๒. การขึ้นลอยเพื่อการต่อสู้แบบหมู่ การแสดงโขนเรื่องรามเกียรติ์ – ขึ้นลอยสูงหนึ่ง รวมตัวโขน ๔ ตัว ได้แก่ พระราม พระลักษมณ์ หนุมาน และทศกัณฐ์ ท� ำท่าขึ้นลอยโดยให้ทศกัณฐ์เป็นฐาน ทศกัณฐ์เตะเท้าซ้าย หนุมานใช้แขนขวาหงายรับขาทศกัณฐ์ มือซ้าย จับแขนทศกัณฐ์ พระรามใช้เท้าขวาขึ้นเหยียบที่ต้นขาขวาหนุมาน แล้วใช้เท้าซ้ายขึ้นเหยียบที่ต้นขา ซ้ายของหนุมาน มือซ้ายของพระรามและทศกัณฐ์จับประกบกันตรงรักแร้ มือขวาตั้งวงสูง พระลักษมณ์ วิ่งมาอยู่ด้านทศกัณฐ์แล้วใช้มือขวาตรงข้อมือชนกับข้อมือทศกัณฐ์ ในตอนหนุมานชูกล่องจะใช้สุครีพ เข้ารบลอยสูงแทน – ขึ้นลอยสูงสอง รวมตัวโขน ๔ ตัว ได้แก่ พระราม พระลักษมณ์ หนุมาน และทศกัณฐ์ ท� ำท่าขึ้นลอยโดยให้ทศกัณฐ์เป็นฐาน ทศกัณฐ์เตะเท้าซ้าย หนุมานใช้แขนขวาคว�่ ำรับขาทศกัณฐ์ มือซ้าย จับแขนทศกัณฐ์ พระรามใช้เท้าขวาขึ้นเหยียบที่ต้นขาซ้ายหนุมาน แล้วใช้เท้าซ้ายขึ้นเหยียบที่ต้นแขนขวา ของทศกัณฐ์ มือซ้ายของพระรามจับคันศรทศกัณฐ์ ฝ่ายทศกัณฐ์ใช้มือซ้ายจับคันศรพระราม มือขวา ตั้งวงสูง พระลักษมณ์กลับตัวหันหลังแล้วใช้มือดันตรงข้อศอกทศกัณฐ์ ในตอนหนุมานชูกล่องจะใช้สุครีพ เข้ารบลอยสูงแทน – พระขึ้นลอยรบหมู่ รวมตัวโขน ๕ ตัว ได้แก่ พระมงกุฎหรือพระลบ เสนายักษ์ ๔ ตัว พระมงกุฎขึ้นลอย ในกระบวนท่ารบกับยักษ์ ๔ ตัว ฝ่ายยักษ์จะเข้ามาล้อมวง โดยใช้เข่าซ้ายยันเข้าหากัน มือซ้ายตั้งวงล่าง มือขวาที่ถืออาวุธเหยียบแขนตึงหงายแขน พระมงกุฎจะขึ้นไปยืนบนหน้าขายักษ์สองตัว ใดก็ได้ แล้วใช้คันศรตียักษ์