สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

คู่พระใหญ่พระน้อยในนาฏกรรมไทย 134 The Journal of the Royal Society of Thailand Vol. 41 No. 1 January-March 2016 กับพระน้อยนั้นจะเป็นพี่น้องกัน ไปไหนก็มักจะไปด้วยกัน มีภารกิจที่จะต้องท� ำด้วยกัน ผู้เขียนขอกล่าวถึง คู่พระพี่น้องที่มีบทบาทการแสดงสัมพันธ์กันอย่างต่อเนื่อง ท� ำให้มีการก� ำหนดเป็นจารีตส� ำหรับการแสดง ในนาฏกรรมไทย ซึ่งปรากฏมีด้วยกันหลายคู่ คือ พระรามกับพระลักษมณ์ พระพรตกับพระสัตรุด พระมงกุฎกับพระลบ อิเหนากับสังคามาระตา หลวิชัยกับคาวี แต่ก่อนที่จะกล่าวถึงจารีตในการแสดงของคู่พระใหญ่พระน้อยในนาฏกรรมไทย ขอกล่าวถึง ประวัติพอสังเขปดังนี้ พระราม กษัตริย์แห่งกรุงอโยธยาในการแสดงโขนเรื่องรามเกียรติ์ มีพี่น้องร่วมบิดา ๔ พระองค์ คือ พระพรต พระลักษมณ์ และพระสัตรุด พระราชบิดามีพระนามว่า ท้าวทศรถ พระรามเป็นโอรสพระนาง เกาสุริยา พระพรตเป็นโอรสพระนางไกยเกษี พระลักษมณ์และพระสัตรุดเป็นโอรสพระนางสมุทรชา แต่ด้วยเหตุที่พระรามต้องออกบวชเดินดงในป่าใหญ่ นางสีดาพระชายาขอติดตามไปด้วย พระอนุชา ทั้ง ๓ พระองค์ มีพระลักษมณ์ขอติดตามพระรามออกบวชเดินดงไปด้วย โดยให้พระพรตกับพระสัตรุด ดูแลพระนคร เพราะในเวลาต่อมาไม่นานท้าวทศรถก็สิ้นพระชนม์ ท� ำให้พระราม นางสีดา และพระลักษมณ์ ออกบวชเดินดงด้วยกันเพียง ๓ พระองค์ แต่แล้วทศกัณฐ์ก็มาลักนางสีดาไป ท� ำให้เหลือกันเพียง ๒ พระองค์ ที่จะต้องติดตามหานางสีดาให้ได้ การแสดงโขนในช่วงต่อไปนี้จะเป็นบทบาทเฉพาะของคู่พระใหญ่ก็คือ พระราม และพระน้อยก็คือพระลักษมณ์ ที่จะต้องมีบทบาทที่สัมพันธ์กันไม่ว่าจะเป็นการประทับออกว่า ราชการกับบรรดาพญาวานรที่มาเป็นไพร่พล การเดินทางในป่าใหญ่ การตรวจไพร่พล การต่อสู้กับทศกัณฐ์ และบรรดาพญายักษ์อีกมากมาย พระลักษมณ์ผู้เป็นน้องหลายครั้งที่ออกรบต้องถูกศรบ้าง หอกบ้าง แต่ ทุกครั้งพระรามก็มาช่วยเหลือได้ตลอด ซึ่งจะปรากฏจารีตในการแสดงของทั้งสองอย่างต่อเนื่องไป จนพระรามสังหารทศกัณฐ์ได้นางสีดาคืนกลับมา และทั้ง ๓ พระองค์เสด็จกลับยังอโยธยา เป็นอันยุติ เรื่องคู่พระใหญ่พระน้อยของพระรามกับพระลักษมณ์ เพราะในช่วงท้ายเรื่องจะปรากฏมีการแสดงที่ พระพรตกับพระสัตรุดผู้เป็นน้องชายพระรามต้องออกมาต่อสู้กับพญายักษ์ที่ยังคงเหลืออยู่ จึงท� ำให้ มีบทบาทคู่พระใหญ่ก็คือพระพรต พระน้อยก็คือพระสัตรุด ไม่ว่าจะเป็นการประทับออกว่าราชการ กับบรรดาพญาวานรที่มาเป็นไพร่พล การเดินทางในป่าใหญ่ การตรวจไพร่พล การต่อสู้กับบรรดาพญายักษ์