สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

ปรั ชญาวั ฒนธรรม 32 The Journal of the Royal Society of Thailand Vol. 41 No. 2 April-June 2016 ๑.๒ มนุษย์เป็นสัตว์วัฒนธรรม : สรรพสิ่งในธรรมชาติ อาทิ พืช สัตว์ และมนุษย์ ย่อมมี ทั้งคุณลักษณะทั่วไปตรงกันเหมือนกัน และลักษณะพิเศษเฉพาะให้ต้องแตกต่างกัน มนุษย์มีธรรมชาติ และคุณลักษณะพิเศษเฉพาะเป็นของมนุษย์เอง ปรุงแต่งเสริมสร้างธรรมชาติให้กลายเป็น สัตว์วัฒนธรรม แม้ไนหมู่มนุษย์ด้วยกันแท้ ๆ ก็ยังมีความเหมือนและความต่าง ทั้งทางกายและทางจิตใจ ความเคลื่อนไหว วงจรชีวิตย่อมเป็นไปตามบรรทัดฐานแห่งความเป็น ธรรมดา คู่กับ วัฒนธรรม ที่มนุษย์เสริมสร้างปรุงแต่งขึ้น แต่ต้องไม่ฝืนความเป็นจริงตามปรกติธรรมชาติ ให้ชีวิตด� ำเนินไปตามความสมดุลแห่งเหตุกับผล ที่อยู่ใน ความพอดีของสิ่งนั้น ๆ เรื่องนั้น ๆ ซึ่งมีความพอดีเป็นของตัวเอง การที่มนุษย์พยายามดิ้นรนเอาชนะหรือ ปรับเปลี่ยนความเป็นธรรมชาติ หรือฝืนความจริงตามธรรมชาติ ด้วยวัฒนธรรมทางสติปัญญา- วัฒนธรรม คติธรรม ของมนุษย์ อาจท� ำได้ในระดับที่ ไม่เกินไป-ไม่เกินเหตุเกินผล แต่ย่อมได้ชื่อว่ากระท� ำวิถีชีวิตให้ พิการ คือ ผิดปรกติ ในความเป็นธรรมชาติ ให้มนุษย์ต้องประสบปัญหาชีวิต คือ ความทุกข์นานัปการ อุปมาได้กับพยายามตัดขานกกระสามาต่อขานกเป็ด ด้วยหวังให้สัตว์ ๒ ชนิดแม้สังกัดประเภทเดียวกันคือ สัตว์ ๒ ขามีปีก ให้มีความเหมือนกันเท่าเทียมกันตามใจมนุษย์ และให้เอาแบบอย่างชีวิตมนุษย์ ดังกล่าว ข้างต้น แต่นอกเหนือจากเป็น สัตว์ธรรมชาติ แล้ว มนุษย์ยังเป็น สัตว์วัฒนธรรม ในวิถีชีวิตเดียวกัน รับช่วง สืบทอดจากบรรพชนสู่อนุชน ในภาวะวัฒนธรรมที่มนุษย์ก� ำหนดและปรุงแต่งขึ้นเองเรียกว่า มนุษยบัญญัติ พิเศษจาก ธรรมชาติบัญญัติ มีการสืบทอดสืบสานเป็นวิถีชีวิต โดยอาศัยวัฒนธรรมการศึกษาเรียนรู้ ปลูกฝัง อุ้มชู เลี้ยง ดู ตามแบบชีวิตมนุษยชาติ มีต้นแบบและแบบอย่างให้เลียนแบบ เอาอย่าง ฝึกฝนอบรม แนะน� ำพร�่ ำสอน ขัดเกลา ให้ได้คุณลักษณะมนุษย์ทั้งโดยตรงและโดยอ้อม ทั้งในระบบและนอกระบบ ให้ครองชีวิต ด� ำรง และด� ำเนินวิถีชีวิตเป็นแบบมนุษย์ ทั้งส่วนบุคคลและทางสังคม กระทั่งรับการหล่อหลอมให้ได้ตามรูปแบบ เนื้อหา และบ่งบอกสิ่งมุ่งประสงค์ของชีวิตระดับต่าง ๆ ด้านต่าง ๆ ให้ได้ ตัวตน หรือ อัตลักษณ์ เป็น บุคคล และ สังคม ขึ้นมา ในฐานะเป็นสัตว์วัฒนธรรม มนุษย์ถือคุณค่าต้นแบบ แบบอย่าง วิถีและวิธีการด� ำรงชีวิต อาทิ ทางการกินอยู่หลับนอน การขับถ่าย สืบพันธุ์ เครื่องนุ่งห่ม ที่อยู่อาศัยพักพิง แม้กระทั่งการดูแล รักษา ปกป้องคุ้มครอง ตลอดจนการ ประกอบกรรม -พฤติกรรมอื่นปรากฏเป็น รูปธรรม ลึกลงไปถึงความ รู้สึกนึกคิด จิตใจ ความเชื่อและความคิดความเห็น อันเป็น นามธรรม ที่แตกต่างจากลิง สุนัข ช้าง ม้า วัว ควาย และสัตว์เดรัจฉานชนิดและประเภทอื่น ๆ เพราะมีความจ� ำเป็นและความต้องการไม่เพียง เพื่ออยู่รอด เท่านั้น แต่ เพื่อความอยู่ดีเหนือสัตว์อื่น สงบสุขสง่างาม ที่ไม่มีขอบเขตจ� ำกัด มีความหมายและทรงคุณค่า ในฐานะเป็นสัตว์ประเสริฐ-เวไนยสัตว์ : สัตว์วัฒนธรรม ดังนั้น ในแต่ละวัฒนธรรมของแต่ละสังคม มนุษย์จึงต้องศึกษา เรียนรู้ ก� ำหนด วางแนวทาง ลอกเลียนแบบ บริหารจัดการเรื่องการประกอบกรรม หรือ พฤติกรรม เริ่มจากจิตใจ สู่วาจาและกาย