สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

สมเด็ จพระเจ้าตากสิ นมหาราชกั บจั กรพรรดิ เฉี ยนหลงในความสั มพั นธ์ไทย-จี น 158 The Journal of the Royal Society of Thailand Vol. 41 No. 2 April-June 2016 กรมหลวงนรินทรเทวียังบันทึกข้อมูลที่น่าสนใจมาก คือ การส่งทูตไปครั้งนี้ มี “พระราชสาส์นไปถึงพระเจ้า กรุงปักกิ่งว่า จะขอลูกสาวพระเจ้ากรุงปักกิ่ง” ๕๕ เรื่องนี้พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงมี พระราชวิจารณ์ว่า “เคยได้ยินพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวรับสั่งเล่าให้ฟัง” ๕๖ แต่ทรงไม่พบ หลักฐาน อย่างไรก็ดี มีหลักฐานเปิดเผยในภายหลังที่สามารถน� ำมาวิเคราะห์ประกอบได้ คือ นิราศ พระยามหานุภาพไปเมืองจีน ซึ่งให้รายละเอียดเกี่ยวกับการไปจิ้มก้องในครั้งนี้กับหลักฐานจีน คือ ชิงสือลู่ ซึ่งหลักฐานทั้ง ๒ ส่วนนี้สอดคล้องกัน แต่แตกต่างจากที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงอธิบายไว้ คือ จักรพรรดิเฉียนหลงโปรดให้คณะราชทูตไทยขึ้นไปกรุงปักกิ่ง และเข้าเฝ้าถวาย พระราชสาส์นพร้อมกับน� ำของนอกเครื่องราชบรรณาการ ๒ อย่าง คือ งานช้างกับนอระมาดหรือนอแรด ขึ้นไปถวายด้วย เพราะทรงมีความต้องการมากมาเป็นเวลานานแล้ว ที่เหลือให้น� ำออกขายได้ดังกล่าวมาแล้ว ยังมีหลักฐานที่ส� ำคัญมากอีกอย่างหนึ่ง คือ พระราชสาส์นของจักรพรรดิเฉียนหลงฉบับหนึ่ง ของลิปูตาทั่ง ๒ ฉบับ และของจงตกหมูอี้ฉบับหนึ่ง ที่ส่งมาพร้อมกับเครื่องราชบรรณาการตอบแทน ที่จริง หลักฐานนี้ส่วนใหญ่คือฉบับแรกมีการพิมพ์ในหนังสือสัมพันธภาพระหว่างไทย-จีน ของกองจดหมายเหตุ แห่งชาติ แต่ฉบับที่ ๔ สุดท้าย ไม่ได้พิมพ์ และไม่ได้พิมพ์ส่วนหัวของหน้าแรกที่ว่า พระราชสาส์นและ หนังสือ ๔ ฉบับ “เข้ามาปีขาล จัตวาศก จุล (ศัก) ราช ๑๑๔๔ ปี ครั้งแผ่นดินโน้น” ๕๗ คือสมัยสมเด็จ พระเจ้าตากสิน จึงท� ำให้เกิดปัญหาในการท� ำความเข้าใจ ขอย้อนกลับมากล่าวถึงการเดินทางของคณะราชทูตที่เดินทางไปจีน ได้ความจากหนังสือของ จงตกหมูอี๋ถึงเจ้าพระยาพระคลังว่า ออกจากเมืองกว่างโจวไปกรุงปักกิ่ง ณ วันขึ้น ๓ ค�่ ำ เดือน ๙ ปีฉลู (ตรงกับ วันที่ ๒๓ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๓๒๔) โดยมีขบวนแห่และหาบหามเครื่องราชบรรณาการถึงกรุงปักกิ่ง จักรพรรดิ เฉียนหลงโปรดให้จัดงานเลี้ยงรับรองคณะราชทูต (แต่พระยาสุนทรอภัย ราชทูต ถึงแก่อนิจกรรมก่อน) ๒ ครั้ง (ที่เมืองกว่างโจว ๑ ครั้ง) และได้เข้าเฝ้าจักรพรรดิเฉียนหลงในวันเฉลิมพระชนมพรรษา (เหมือน กรณีลอร์ดแม็กคาร์ตนีย์ ดังที่กล่าวมาแล้ว) เมื่อเข้าเฝ้าราชทูตไทยเห็นขุนนางจีนท� ำโค่วโถว “ก็กลั้นสรวล อยู่จนถ้วนทั้งสามครา” คือ กลั้นหัวเราะเมื่อเห็นขุนนางจีนท� ำความเคารพจนครบ ๓ ครั้ง เพราะเห็นแปลก ส� ำหรับคนไทย ราชทูตอยู่จนถึงต้นเดือน ๑๒ (ปลายตุลาคม-ต้นพฤศจิกายน) ก็กลับมาที่กว่างโจว ถึงใน ๕๕ เรื่องเดียวกัน , หน้า ๑๓๑. ๕๖ เรื่องเดียวกัน . ๕๗ ส� ำนักหอสมุดแห่งชาติ, “จดหมายเหตุกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ ๑ จ.ศ. ๑๑๔๔ (พ.ศ. ๒๓๒๕) เลขที่ ๓ สมุดไทยด� ำ (ตัวเขียน),” ในสัมพันธภาพระหว่างไทย – จีน (กรุงเทพฯ: กองจดหมายเหตุแห่งชาติ กรมศิลปากร, ๒๕๒๑), หน้า ๑.