สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

สมเด็ จพระเจ้าตากสิ นมหาราชกั บจั กรพรรดิ เฉี ยนหลงในความสั มพั นธ์ไทย-จี น 154 The Journal of the Royal Society of Thailand Vol. 41 No. 2 April-June 2016 สมเด็จพระเจ้าตากสินทรงทอดเวลาจนถึง พ.ศ. ๒๓๒๔ จึงแต่งราชทูต ๒ ชุด น� ำเครื่องราช- บรรณาการไปถวายจักรพรรดิเฉียนหลง คณะราชทูตน� ำโดยพระยาสุนทรอภัยเป็นราชทูต หลวงพิชัย เสน่หาเป็นอุปทูต หลวงพจนาพิมลเป็นตรีทูต ขุนพจนาพิจิตรเป็นท่องสื่อ หรือล่าม ราชทูตชุดนี้น� ำ เครื่องราชบรรณาการและพระราชสาส์นไปถวายจักรพรรดิเฉียนหลง อีกชุดหนึ่งมีเจ้าพระยาศรีธรรมาธิราช (ตักโต โหร) เป็นราชทูต และมีหลวงนายฤทธิ์ (ทองจีน-ต่อมาในรัชกาลที่ ๑ เป็นสมเด็จพระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงนรินทรรณเรศ และมักถูกเรียกว่า เจ้าปักกิ่ง) เป็นอุปทูต กับหลวงนายศักดิ์ (อ้น ต่อมา คือเจ้าพระยามหานุภาพ ผู้แต่งนิราศกวางตุ้ง หรือนิราศพระยามหานุภาพไปเมืองจีน) ร่วมไปด้วย เพื่อ คุมของก� ำนัลนอกเครื่องราชบรรณาการ และเป็นของที่น� ำไปขายที่เมืองกว่างโจว (กวางตุ้ง) กรมหลวง นรินทรเทวีว่าชุดนี้เพื่อ “จะขอลูกสาวพระเจ้าปักกิ่ง” พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงตรวจสอบรายการสิ่งของส่วนนอกเหนือเครื่องราชบรรณาการตามธรรมเนียมทรงพบว่า สิ่งของถวาย จักรพรรดิเฉียนหลงมีมูลค่า ๑,๘๖๖ ชั่ง ๓ ต� ำลึง ๒ บาทสลึง (๑๔๙,๒๙๔ บาท ๑ สลึง) ให้ข้าหลวงใหญ่ ข้าหลวงมณฑลกว่างตง (กวางตุ้ง) และนายห้าง ๔ ห้าง รวม ๖๗ ชั่ง ๑๐ ต� ำลึง (๕,๔๐๐ บาท) รวม สิ่งของก� ำนัลที่เป็นส่วนนอกเครื่องราชบรรณาการคิดเป็นเงิน ๑,๙๘๙ ชั่ง ๑๘ ต� ำลึง ๒ บาทสลึง (๑๕๙,๑๙๔ บาท ๑ สลึง) และมีสินค้าที่บรรทุกเรือออกไปเพื่อจ� ำหน่ายคิดเป็นราคาเงิน ๔๕๓ ชั่ง ๖ ต� ำลึง ๓ บาท ๒ สลึงเฟื้อง (๓๖,๒๖๗ บาท ๒ สลึงเฟื้อง) ๕๒ เฉพาะราคาสิ่งของก� ำนัลนอกเครื่องราชบรรณาการ ที่ถวายแด่จักรพรรดิเฉียนหลง และมอบให้ข้าหลวงใหญ่ ข้าหลวง และนายห้าง นับได้ว่าเป็นจ� ำนวน เงินก้อนโตทีเดียว และถ้ารวมสิ่งของที่เป็นเครื่องราชบรรณาการซึ่งไม่รู้จ� ำนวนเงินก็ยิ่งจะมากขึ้น เปรียบเทียบกับมูลค่าสินค้าที่น� ำไปจ� ำหน่ายมีความแตกต่างกันมาก คือน้อยกว่ามาก กองเรือที่ไปจิ้มก้องคราวนี้มี ๑๑ ล� ำ ออกเดินทางในวันอังคาร เดือน ๗ แรม ๑๓ ค�่ ำ ตรงกับ วันที่ ๑๙ มิถุนายน พ.ศ. ๒๓๒๔ ซึ่งเป็นเวลาต้นฤดูมรสุมตะวันตกเฉียงใต้ การเดินทางใช้เวลา ๓๓ วัน ถึง “ทวารพยัคฆ์” หรือประตูเสือ ซึ่งเป็นด่านส� ำคัญก่อนเข้าเมืองกว่างโจว (กวางตุ้ง) แล้วจงตกหมูอี๋* ได้ท� ำรายงานขึ้นไปกรุงปักกิ่ง จักรพรรดิเฉียนหลงมีรับสั่งให้ราชทูตไปเฝ้าและน� ำเครื่องราชบรรณาการ ตามธรรมเนียมไปถวาย ส่วนของก� ำนัลนอกเครื่องราชบรรณาการให้ส่งงาช้างกับนอแรดขึ้นไปถวาย เพราะ “เป็นข้อประสงค์นาน” คือมีความต้องการมานานแล้ว ที่เหลืออนุญาตให้น� ำออกขายเพื่อจะได้ เป็นทุนค่าใช้จ่าย ๕๒ จดหมายความทรงจ� ำของพระเจ้าไปยิกาเธอ กรมหลวงนรินทรเทวี (เจ้าครอกวัดโพธิ์), หน้า ๑๓๓ – ๑๓๖ . * จงตก คือ ข้าหลวงใหญ่ (Governor-General) มีอ� ำนาจปกครองควบสองมณฑลหรือมากกว่า หมูอี๋ หมูอี้ หรือหมูอี คือ ข้าหลวง (Governor) มีอ� ำนาจปกครองมณฑลเดียว การปกครองมณฑลกว่างตงอยู่ในลักษณะนี้ คือมีทั้งข้าหลวงใหญ่ และข้าหลวง ข้าหลวงใหญ่ มีอ� ำนาจมากกว่าข้าหลวง