สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

อยู่คนเดี ยว : รูปแบบใหม่ของครั วเรื อนในสั งคมปัจจุบั น 118 The Journal of the Royal Society of Thailand Vol. 41 No. 2 April-June 2016 ๒.๔ การเปลี่ยนแปลงเศรษฐกิจ สิ่งที่มีผลต่อระบบการอยู่อาศัยอย่างส� ำคัญในช่วงเวลาที่ผ่านมา คือ การเปลี่ยนแปลง ทางเศรษฐกิจ ซึ่งเริ่มมาตั้งแต่ยุคปฏิวัติอุตสาหกรรม ในช่วงครึ่งหลังของคริสต์ศตวรรษที่ ๑๘ และมีความ เข้มข้นขึ้นตามล� ำดับจนถึงปัจจุบัน ท� ำให้หลายสังคมในประเทศตะวันตกกลายเป็นสังคมอุตสาหกรรม ขณะที่สังคมอีกจ� ำนวนมากในส่วนอื่น ๆ ของโลกก็ก� ำลังก้าวไปในทิศทางเดียวกัน พลังของความเป็น อุตสาหกรรมที่อาจเปลี่ยนรูปแบบของการอยู่อาศัยได้ ในทัศนะของนักสังคมวิทยาอย่างวิลเลียม กู๊ด (William Goode, 1968) คือ (๑) การเคลื่อนย้ายของคนท� ำได้ง่ายขึ้น เพราะการพัฒนาด้านการขนส่งและการคมนาคม ท� ำให้คนจ� ำนวนมากกระจายออกไปยังที่ที่มีงานท� ำ แม้จะท� ำให้ต้องอยู่ห่างจากครอบครัวก็ตาม (๒) การมีโอกาสที่เปิดกว้างส� ำหรับการเปลี่ยนสถานะทางสังคม (social mobility) ของบุคคล ซึ่งหมายถึงการที่บุคคลจะพึ่งคนอื่นน้อยลง และเป็นตัวของตัวเองมากขึ้นในทุกด้าน รวมทั้ง ด้านเศรษฐกิจและด้านที่อยู่อาศัย (๓) การมีสถาบันทางสังคมอื่น ๆ เข้ามาท� ำหน้าที่หลายอย่างที่แต่เดิมต้องอาศัยครอบครัว เท่านั้น ท� ำให้ความจ� ำเป็นที่จะอาศัยครอบครัวลดน้อยลง เปิดโอกาสให้บุคคลสามารถแยกเป็นอิสระจาก ครอบครัวได้มากขึ้น (๔) บุคคลมีทางเลือกมากขึ้นในการใช้ชีวิต โดยเฉพาะในด้านการอยู่อาศัย ไม่ต้องถูก จ� ำกัดอยู่ในกรอบทางวัฒนธรรมและประเพณีอย่างเดียว (๕) ปัจเจกนิยมมีความเข้มแข็งขึ้น ท� ำให้คนตัดสินใจและเลือกท� ำสิ่งต่าง ๆ โดยยึด ความสนใจและประโยชน์ที่ตนจะได้รับเป็นที่ตั้งมากขึ้น ทั้งหมดนี้ไม่ได้เอื้อต่อการที่ครัวเรือนในโลกสมัยใหม่จะกลายเป็นครัวเรือนขนาดเล็กหรือ ครัวเรือนเดี่ยวอย่างที่กู๊ดพยายามจะเสนอตามแนวคิดของเขาเท่านั้น แต่ยังอาจตีความได้ว่ามีส่วนเอื้อ ต่อการอยู่คนเดียวในสังคมสมัยใหม่มากด้วย แม้ว่าแนวคิดที่ได้ทบทวนมาข้างต้น บางส่วนอาจจะดูเหมือนเอื้อต่อการอยู่คนเดียวบ้าง เช่น หลักในศาสนาพราหมณ์และศาสนาพุทธ แต่ก็ไม่ปรากฏว่าในอดีตการอยู่คนเดียวในสังคมที่รับเอาความ เชื่อที่อิงอยู่กับศาสนาทั้งสองศาสนานี้ มีจ� ำนวนมากแตกต่างจากในสังคมอื่นอย่างชัดเจน ในอดีตที่ผ่านมา การอยู่คนเดียวเป็นเพียงส่วนน้อย ขณะที่คนส่วนมากที่สุดอยู่ในครัวเรือนที่มีคนอื่นอยู่ด้วย แต่สถานการณ์ ในปัจจุบันได้เปลี่ยนไปแล้ว เมื่อการพัฒนาเศรษฐกิจแบบอุตสาหกรรมเข้มข้นขึ้น ครัวเรือนคนเดียว (การ อยู่คนเดียว) มีจ� ำนวนและสัดส่วนเพิ่มมากขึ้นอย่างน่าสังเกต ดังจะเห็นได้ในข้อมูลที่เสนอในหัวข้อต่อไปนี้