สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

113 ชาย โพธิ สิ ตา วารสารราชบัณฑิตยสภา ปีที่ ๔๑ ฉบับที่ ๒ เม.ย.-มิ.ย. ๒๕๕๙ ๑. ความน� ำ การอยู่คนเดียวเป็นปรากฏการณ์ใหม่ทางสังคม ในอดีตที่ผ่านมาและในหลายส่วนของโลก การอยู่ในครัวเรือนโดยล� ำพังเพียงคนเดียวแทบเป็นสิ่งที่เป็นไปไม่ได้เลยในทางปฏิบัติ ในบางสังคม การใช้ชีวิตอยู่คนเดียวเป็นสิ่งที่คนทั่วไปคิดไม่ออกด้วยซ�้ ำว่าเป็นไปได้อย่างไร เพราะในสังคมเหล่านั้น การอยู่คนเดียวถ้าไม่ถูกมองว่าเป็นการก้าวออกไปนอกกรอบของชีวิตตามปรกติ ก็คงเป็นสิ่งที่คนทั้งหลาย เห็นว่าเป็นเรื่องนอกกรอบทางศีลธรรมประเพณี คนที่ใช้ชีวิตอยู่คนเดียวอย่างนั้นถ้าไม่ใช่คนที่ถูกสังคม ปฏิเสธก็คงเป็นพวกนักพรตหรือนักบวชที่หลีกหนีโลกียวิสัยไปแสวงหาความหลุดพ้นอยู่โดยล� ำพัง ในโลกปัจจุบัน บรรทัดฐานการใช้ชีวิตของคนในสังคมก� ำลังเปลี่ยนไป มีข้อมูลแสดงให้เห็น มากขึ้นว่า แม้ในสังคมที่ถือว่าการอยู่คนเดียวเป็นเรื่องที่คนคิดไม่ออกเลย ก็ยังมีแนวโน้มที่แสดงว่า การ อยู่คนเดียวก� ำลังเพิ่มขึ้น การเปลี่ยนแปลงทางประชากร บวกกับการพัฒนาทางเศรษฐกิจและสวัสดิการ สังคม ซึ่งได้รับการหนุนเสริมจากกระแสโลกาภิวัตน์ ท� ำให้การอยู่คนเดียวไม่เพียงแต่จะเป็นไปได้เท่านั้น แต่ยังเป็นเรื่องปรกติที่คนจ� ำนวนไม่น้อยเลือกที่จะท� ำหรือไม่ก็จ� ำเป็นต้องท� ำ เพื่อแลกกับบางอย่างที่เห็น ว่าพึงประสงค์ในชีวิตมากกว่า บทความนี้มีวัตถุประสงค์ เพื่อแสดงให้ เห็นการเปลี่ยนแปลงของสังคม โดยมองผ่ าน การเปลี่ยนแปลงรูปแบบของการอยู่อาศัย การที่ใช้ครัวเรือนเป็นกรณีตัวอย่างเพื่อแสดงให้เห็น การเปลี่ยนแปลงของสังคมในที่นี้ก็ด้วยเหตุผลว่า สังคมไม่มีตัวตนที่เป็นรูปธรรมชัดเจน แต่เกิดขึ้นและ ด� ำรงอยู่บนฐานของความสัมพันธ์ระหว่างบุคคลที่ถักทอขึ้นเป็นสถาบันต่าง ๆ การวิเคราะห์การเปลี่ยนแปลง ของสังคมโดยตรงเป็นเรื่องที่ท� ำได้ยาก เว้นแต่จะมองผ่านส่วนประกอบอย่างใดอย่างหนึ่งของสังคม ครัวเรือนเป็นส่วนประกอบส� ำคัญส่วนหนึ่งของสังคม ดังนั้น การท� ำความเข้าใจการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้น ในครัวเรือนจึงเป็นทางหนึ่งที่จะช่วยให้เข้าใจการเปลี่ยนแปลงของสังคมได้ชัดขึ้น ครัวเรือนที่กล่าวถึงในบทความนี้คือครัวเรือนที่มีคนอยู่คนเดียว (one-person household) ซึ่งเป็นรูปแบบการอยู่อาศัยแบบใหม่ การอยู่อาศัยแบบนี้มีสัดส่วนสูงในสังคมตะวันตกที่เป็นสังคม อุตสาหกรรม ในสังคมไทยแม้จ� ำนวนจะยังไม่มากนักในปัจจุบัน แต่ก็มีแนวโน้มเพิ่มขึ้นอย่างเป็นที่น่าสังเกต ความหมายที่ตรงไปตรงมาของการอยู่คนเดียว (living alone) คือ การที่บุคคลอาศัยอยู่ โดยล� ำพังในเคหสถานชนิดใดชนิดหนึ่ง เคหสถานนั้นอาจเป็นอย่างใดก็ได้ เช่น บ้านเดี่ยว เรือนแถว ห้องแถว บ้านเช่า หรืออาจเป็นสถานที่ซึ่งมีผู้อยู่อาศัยหลายคน (group quarters) โดยแต่ละคนอยู่เป็น อิสระในพื้นที่ (ห้อง) เฉพาะของตน เช่น หอพัก อะพาร์ตเมนต์ คอนโดมิเนียม รวมถึงวัด บ้านพักคนชรา เรือนจ� ำ สถานพินิจ ค่ายทหาร คนที่อยู่แบบนี้คือคนที่แยกออกมาจากครอบครัวหรือจากกลุ่มญาติ ไม่ว่า จะเพื่อจุดประสงค์หรือด้วยเหตุผลใดก็ตาม (Podhisita and Xenos, 2015)