สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

The Journal of the Royal Society of Thailand Vol. 41 No. 3 July-September 2016 2 สมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ยังได้พบว่า ค� ำกลอนเรื่องนี้มีแต่การเดินทางและปัญหาชีวิตของตัวสุนทรภู่เอง ที่ต้องพลัดพรากกับภรรยาหลายคนตามล� ำดับ ยังมีเรื่องกับเจ้าฟ้าเจ้าแผ่นดินรวมกันแล้วกว่า ๒๐ พระองค์ ที่ผลัดกันทรงให้ความอุปการะ จนเป็นประวัติที่สุนทรภู่กล่าวถึงไว้อีก และท� ำให้ชีวิตของตนแตกต่างกับ ชาวบ้านที่ “ ไม่มีเจ้านายจึงต้องพึ่งผี ” (จาก “ นิราศพระประธม ”) นอกจากนี้ก็เป็นรายละเอียดต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นในชีวิตประจ� ำวันของคนในสังคมไทยสมัยนั้น มีการ เกิด การตาย และอายุของตัวละคร ที่สอดคล้องกับประวัติของบุคคลจริงตลอดนิทาน และเพราะสุนทรภู่ มีชีวิตเกี่ยวข้องตลอดอายุขัยกับบุคคลระดับปกครอง จึงยังมีเรื่องส� ำคัญที่ได้ล่วงรู้มา โดยเฉพาะปัญหา การบ้านการเมือง การสงครามกับเพื่อนบ้าน ทั้งพม่า ลาว เขมร ญวน และมลายู อีกทั้งพฤติกรรมของฝรั่ง ต่างชาติจากตะวันตก โดยเฉพาะอังกฤษ ที่ยังมีประวัติเดินทางด้วยเรือพร้อมอาวุธ แยกกันเข้ายึดครองอินเดีย ลังกา ชวา แหลมมลายู มาถึงไทยก็ใช้นโยบายเริ่มด้วยการแทรกซึมผ่านทางการค้า พร้อมพวกมิชชันนารี และเล่ห์เหลี่ยมทางการทูต มีการข่มขู่ด้วยกองเรือติดอาวุธร้ายแรง นอกเหนือจากเครื่องมือเครื่องใช้ สิงสาราสัตว์ บนเรือก� ำปั่นขนาดใหญ่ และสินค้าต่าง ๆ ที่เป็นของใหม่ส� ำหรับคนไทย โดยเฉพาะดนตรี ปี่สกอตที่แปลกให้เป็นที่สงสัย และสุนทรภู่ได้ฟังตลอดเวลา ๒๒ ปี ของการแต่งนิทานเรื่องนี้ จนกระตุ้นให้ เป็นที่มาของปี่พระอภัย (ทศพร วงศ์รัตน์, ๒๕๕๙) คือได้กลับเป็นอาวุธของฝ่ายไทย โดยเสียงปี่มีอ� ำนาจ สะกดศัตรูผู้ฟังได้หลากหลาย รวมถึง ๑๔ ครั้ง และต่อด้วยอีกครั้งหนึ่ง ในตอนที่ ๖๓ หน้า ๑๒๖๔ ที่ให้ เป็นการเป่าโดยฝรั่งเจ้าของเครื่องดนตรีในงานที่จัดขึ้นโดยตัวละครฝรั่ง เท่ากับเป็นการสรุปโดยสุนทรภู่เองว่า เป็นปี่ของฝรั่งที่คนไทยสมัยนั้นแต่แรกก็คิดกันว่าฝรั่งใช้สะกดคนไทยเพื่อยึดเมืองดังค� ำกลอนตอนที่ ๓๒ หน้า ๕๖๙ ว่า “ พวกเขามีปี่เป่าให้เราหลับ จะเสียทัพโทษใครจะได้หรือ ” ยังมีที่ส� ำคัญคือเค้าของเหตุการณ์ขบถเจ้าอนุวงศ์ ซึ่งอยู่ในนิทาน ฝ่ายตรงข้ามกับไทยเหล่านี้ หรือ ผู้ที่ไม่หวังดี รวมทั้งคู่แข่งในชีวิต แม้ที่เป็นคนไทยด้วยกัน สุนทรภู่ก็แต่งให้เป็นฝ่ายที่เขาเรียกเหมารวมว่าเป็น พวก “ แขก ” “ ลังกา ” “ สิงหล ” “ ฝรั่ง ” หรือ “ ชมพู ” ในเค้าของคนอังกฤษที่เข้ายึดและปกครองอินเดีย อีกทั้งลังกา ประเทศที่คนไทยคุ้นเคย ไปมาหากัน เพื่อความสัมพันธ์กันทางการศาสนาพุทธและการค้าขาย ฉากการเดินทางด้วยเรือระหว่างเมืองผ่านโพ้นทะเล เพื่อรบราฆ่าฟันกัน หรืออื่น ๆ จึงมีอยู่ตลอดนิทาน เช่น ตอนที่ ๒๗ หน้า ๔๓๘ สุนทรภู่ได้พูดถึงพระอภัยมณีเจ้าเมืองผลึก ในภาพของพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้า เจ้าอยู่หัวเมื่อเสด็จขึ้นครองราชย์ แล้วต้องต่อสู้กับภัยคุกคามของฝรั่ง เพื่อความอยู่รอดของประเทศ ไว้ว่า “ แล้วเล่าเรื่องเมืองผลึกเป็นศึกใหญ่ พระอภัยผ่านสมบัติพัสถาน ” ซึ่งเป็นฉากหนึ่งในหลายฉาก หลายตัว ละครของหลายตอน ในเค้าศึกเจ้าอนุวงศ์ที่เริ่มตั้งแต่ตอนที่ ๑๑ หรือเกี่ยวกับนานาพระกรณียกิจของพระองค์ ซึ่งทรงมีพระประวัติการศึกการสร้างบ้านสร้างเมืองและการปกครอง จนคณะผู้ใหญ่ของบ้านเมืองทุกฝ่าย กราบบังคมทูลให้เสด็จขึ้นผ่านสมบัติ เช่น ในตอนที่ ๕๓ มังคลาครองเมืองลังกา ซึ่งเริ่มด้วยค� ำกลอน กวาวเครือ และดินโป่งเป็น ดินถนัน ถันสุธา นมพระธรณี ในนิทานพระอภัยมณีค� ำกลอน