สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

การค้นพบโดยบังเอิญกับการค้นพบสิ่งส� ำคัญยิ่งใหญ่ทางวิทยาศาสตร์ วิวัฒน์ ตัณฑะพานิชกุล ภาคีสมาชิก ส� ำนักวิทยาศาสตร์ ราชบัณฑิตยสภา บทคัดย่อ การค้นพบโดยบังเอิญ (serendipity) เกิดขึ้นเมื่อมีคนค้นพบบางสิ่งบางอย่างที่ไม่คาดคิดมา ก่อน พจนานุกรม Webster’s New World College ให้ค� ำนิยาม “serendipity” ว่า ๑. เป็นเสมือนมีพรสวรรค์ในการค้นพบบางสิ่งที่ดีโดยบังเอิญ ๒. โชคหรือโชคลาภที่ได้ค้นพบบางสิ่งที่ดีโดยบังเอิญ ค� ำง่ายที่สุดที่สื่อความหมายก็คือ “อุบัติการณ์ที่ให้ความสุข” ตามที่ เอ็ม. เค. ชต็อสส์ค็อพฟ์ (M.K. Stosskopf) ได้กล่าวไว้ว่า “ควรเป็นที่ยอมรับว่า การค้นพบโดยบังเอิญมีบทบาทส� ำคัญมากส� ำหรับ ความก้าวหน้าทางวิทยาศาสตร์และบ่อยครั้งที่ได้ช่วยวางรากฐานส� ำหรับความเข้าใจแบบก้าวกระโดด ทางปัญญา” ในล� ำดับแรก บทความนี้จะอธิบายเกี่ยวกับความแตกต่างระหว่างการค้นพบโดยกึ่งบังเอิญ (pseudo-serendipity) กับการค้นพบโดยบังเอิญที่แท้จริง (true serendipity) นอกจากนี้ ยังมี “near serendipity” (เกือบเป็นการค้นพบโดยบังเอิญ) ซึ่งเปรียบเสมือนการค้นพบที่เกือบจะสมบูรณ์ แต่ไม่ส� ำเร็จสมบูรณ์ ไม่จ� ำเป็นต้องพูดย�้ ำว่า การค้นพบทางวิทยาศาสตร์ส� ำคัญหลายชิ้น (breakthroughs) ที่น� ำไปสู่รางวัลโนเบลเกิดขึ้นจากการค้นพบโดยบังเอิญ บทความนี้จะเริ่มด้วยการแนะน� ำลักษณะที่ขาด ไม่ได้ของนักวิทยาศาสตร์/นักนวัตกรรม/นักประดิษฐ์ยอดเยี่ยมทางวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี จากนั้น จะน� ำเสนอตัวอย่างเพื่อใช้อธิบายการค้นพบโดยบังเอิญแบบต่าง ๆ เช่น การพัฒนายางธรรมชาติคุณภาพ สูงด้วยกระบวนการวัลคะไนเซชัน (vulcanization), การค้นพบยาปฏิชีวนะ เพนิซิลลิน, การสังเคราะห์ พอลิคาร์บอเนต, 3M post-it notes (แผ่นบันทึกที่แปะลอกออกง่าย), ไดโอดเปล่งแสง (แอลอีดี) [light emitting diodes (LED)] สีน�้ ำเงิน, พอลิเอทิลีน (polyethylene, PE) และ velcro fasteners (แผ่นยึดติดด้วยแรงแตะ) น่าเสียดายที่ near-serendipity ล้วนเป็นผลจากการขาดวิสัยทัศน์ด้าน วิทยาศาสตร์และด้านความส� ำคัญทางการค้าของผู้ค้นพบที่มองข้ามการค้นพบที่เกิดขึ้นโดยบังเอิญ กรณี ตัวอย่างของ near-serendipity พบได้ในเอกสารที่ระบุถึงการไม่ใส่ใจการค้นพบโดยบังเอิญที่เกิดขึ้น เป็นครั้งแรกของโลกในการสังเคราะห์พอลิคาร์บอเนตและพอลิเอทิลีน โดยสรุปแล้ว ปัจจัยส� ำคัญของความ ส� ำเร็จส� ำหรับการค้นพบครั้งส� ำคัญ ๆ ที่อุบัติขึ้นโดยบังเอิญก็คือความอยากรู้อยากเห็น จิตใจที่เตรียมพร้อม ตามด้วยการท� ำงานหนัก (และการไม่เชื่ออย่างหลับหูหลับตาในความเห็นของผู้เชี่ยวชาญและผู้รู้ที่ได้รับการ ยอมรับอย่างกว้างขวาง) ค� ำส� ำคัญ : การค้นพบโดยบังเอิญ, การค้นพบทางวิทยาศาสตร์ที่ยิ่งใหญ่ วารสารราชบัณฑิตยสภา ปีที่ ๔๑ ฉบับที่ ๓ ก.ค.-ก.ย. ๒๕๕๙