สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

The Journal of the Royal Society of Thailand Vol. 41 No. 3 July-September 2016 36 หลายขนาน ศาสตราจารย์ ดร. ภก.ชยันต์ พิเชียรสุนทร ราชบัณฑิต ส� ำนักวิทยาศาสตร์ ให้ค� ำปรึกษาแก่ ผู้เขียนว่า สิ่งนี้เป็น impured potassium nitrate คือ “ ดินถนัน ” พบตามพื้นถ�้ ำที่มีขี้ค้างคาวอยู่มาก ส� ำหรับสุนทรภู่ ก็คงจะมีประวัติรู้จักและศึกษาจนถึงขั้นอาจได้เคยใช้ “ ดินถน� ำ ” มานาน จนได้พาดพิง โดยเน้นถึงความส� ำคัญอย่างสูงไว้ตั้งแต่ใน “สวัสดิรักษาค� ำกลอน” (พ.ศ. ๒๓๖๔) ว่า “ อนึ่งวิชาอาคมถมถน� ำ เวลาค�่ ำควรคิดเป็นนิจสิน ” จึงกล่าวได้ว่า “ ถน� ำ ” หรือ “ ดินถน� ำ ” เป็นตัวยาพื้นบ้านชนิดแรก ที่เป็นพวกดิน ในคุณภาพของยาอายุวัฒนะ ที่เข้ามาอยู่ในความสนใจของสุนทรภู่ แล้วได้บันทึกไว้ตามนิสัย ขณะเดียวกัน ก็อาจตีความได้ว่า ยาชนิดนี้ เป็นที่รู้จักกันแพร่หลายในสมัยนั้น จากที่กล่าวมาทั้งหมดในบทสรุปเกี่ยวกับหลักฐาน สิ่งของมีคุณสมบัติเป็นยาอายุวัฒนะ จึงพอ จะจ� ำแนกได้เป็นประเภทที่เป็นพืชพรรณ ได้แก่ “ กวาวเครือ ” โดยหลวงอนุสารสุนทร และที่เป็นดิน หรือ แร่ธาตุ ได้แก่ “ น�้ ำนมศิลา ” “ มูลค้างคาว ” และ “ดินถน� ำ” จึงเป็นไปได้ที่ค� ำว่า “ ดินถนัน ” ของสุนทรภู่ จะมาจากค� ำว่า “ ดินถน� ำ ” ตาม “ ต� ำราเวชศาสตร์ฉบับหลวง ” ส่วน “ ถันสุธา ” และ “ นมพระธรณี ” ของ สุนทรภู่ ส่วนหนึ่งน่าจะมาจากค� ำว่า “ น�้ ำนมศิลา ” ตามพงศาวดาร ทั้งหมดสุนทรภู่คงจะเหมารวมง่าย ๆ เป็น “ ดินถนัน ” “ ถันสุธา ” “ นมพระธรณี ” ไว้ในนิทาน ในภาพที่อย่างน้อยก็เป็นคุณสมบัติที่ตรงกับของ หัว “ กวาวเครือ ” ซึ่งยังมีรูปร่างคล้ายอวัยวะที่เป็นนมของผู้หญิง หรือมีคุณสมบัติที่กินแล้วท� ำให้นมเต่งตึง โดยความรู้เห็นจากประสบการณ์ของสุนทรภู่เองที่เพชรบุรี นอกจากตัวยาอายุวัฒนะพื้นบ้านดังกล่าว ที่สุนทรภู่น� ำมาพูดถึงไว้ในผลงานระหว่าง พ.ศ. ๒๓๖๔- ๒๓๘๕ ผู้เขียนยังได้พบค� ำว่า “ กินโสม ” อยู่ในค� ำกลอน ใน “ ร� ำพันพิลาป ” ที่แต่งในปีขาล พ.ศ. ๒๓๘๕ ในบทร� ำพันถึงเครื่องไทยทาน เหมือนต้องการบอกว่าเรื่องโสมตนก็รู้ ว่า “ จะสอพลอฉอเลาะปะเหลาะ ประโลม เหมือนกินโสมโศกสร่างสว่างทรวง ” แสดงว่าอย่างน้อยสุนทรภู่ก็พอจะรู้ถึงสรรพคุณที่คนต้องการ แล้วน� ำมากินกัน แต่เนื่องมาจากโสมเป็นพืชพรรณที่มีหลายชนิด และหลายกิตติศัพท์ จึงไม่แน่ว่า สุนทรภู่ หมายถึงชนิดใดหรือรวมกันหลายชนิด ทั้งของไทยและต่างประเทศ หมายเหตุ “ กวาวเครือ น. ชื่อไม้พุ่มรอเลื้อยชนิด Pueraria candollei Wall. ex Benth. var. mirifica (Airy Shaw et Suvat) Niyomdham วงศ์ Leguminosae ดอกเล็ก สีม่วงอ่อน มีหัวกลม ๆ ออกที่โคนต้นและตามราก ใช้ท� ำยาได้ ” “ ถนัน น. ดินชนิดหนึ่งเชื่อว่าเป็นยารักษาโรค และเป็นยาอายุวัฒนะ เช่น ต่อได้กินดินถนัน เมื่อวันไร ( อภัย ).” “ ถน� ำ น. ชื่อดินชนิดหนึ่ง สีเหลืองอ่อน ใช้ท� ำยาไทย , ยา . ( ข. ถน� ำ ว่า ยา ). ถน� ำทึก น. ยาน�้ ำ ” กวาวเครือ และดินโป่งเป็น ดินถนัน ถันสุธา นมพระธรณี ในนิทานพระอภัยมณีค� ำกลอน