สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

วารสารราชบัณฑิตยสภา ปีที่ ๔๑ ฉบับที่ ๓ ก.ค.-ก.ย. ๒๕๕๙ 31 โดยสุนทรภู่เองได้กล่าวไว้อย่างชัดเจน ในฐานะนักค้นคว้าที่เคยได้รับพระอุปถัมภ์ ถึงเหตุผลของ การเดินทางไปแต่ง “ นิราศวัดเจ้าฟ้า ” อากาศนาถนรินทร์ ไว้ว่า “ นิจจาเอ๋ยเคยบ� ำรุงผ้านุ่งห่ม เคยอบรมร�่ ำกลิ่นไม้สิ้นหอม เหมือนหายยศหมดรักมาปลักปลอม จนซูบผอมผิวคล�้ ำระก� ำใจ จึงมาหายาอายุวัฒนะ ตามได้ปะลายแทงแถลงไข ” “ เหมือนรู้ความยามโศกด้วยโรคร้าย จึงตามลายลัดแลงแสวงหา จะใคร่เห็นเช่นเขาบอกดอกจึงมา มีต� ำราแล้วก็ต้องทดลองดู ไม่รื้อร้างง้างงัดไม่ขัดขุด เป็นแต่จุดเทียนเบิกฤกษ์ราหู ขอคุณพรตทศธรรมช่วยค�้ ำชู ไม่เรียนรู้รูปงามไม่ตามลาย ” ประกอบกับในวันที่ ๕ ของการเดินทาง ในเดือนกันยายน ปีมะเส็ง พ.ศ. ๒๓๗๖ เดียวกันนั้น ผู้เดินทางรู้สึกกันจริงที่บริเวณวัดเจ้าฟ้าในจินตนาการซึ่งก็คือวัดมเหยงคณ์ ว่าเกิดแผ่นดินไหวรุนแรง โดยเรื่องนี้ธรรมชาติวิบัติยังมีกล่าวอยู่ในพงศาวดารรัชกาลที่ ๓ การที่สุนทรภู่ยังได้แต่งไว้ก่อนเดินทางถึง ปลายทางแห่งนี้ว่า มองเห็นแต่ก็เดินไม่ยอมถึง ด้วยค� ำกลอน “ เหมือนถอยหนีห่างเหินเดินไม่ไหว ” จึงแต่ง “ เที่ยวเล่น ” และเหมือนยังสวมเรื่องให้เพี้ยนด้วยเหตุวิบัติตามความเข้าใจของผู้อ่าน จนการขุดที่ไม่มี อยู่จริงนั้นล้มเหลว ส่วนนี้ของนิราศอ่านแล้วจึงเหมือนเป็นกึ่งนิยาย ท� ำให้นักค้นคว้านักวิชาการหลงทาง แต่ปรากฏการณ์ธรรมชาติครั้งนี้มีจริง สุนทรภู่ยังได้เอาไปแต่งไว้อีกในนิทาน “ พระอภัยมณีค� ำกลอน ” ตอนที่ ๓๖ หน้า ๖๘๙ ซึ่งแต่งในเวลาใกล้เคียงกัน โดยสวมอยู่ในบทอัศจรรย์กับนางงิ้วไว้ ว่า “ ร่วมภิรมย์ สมสองท� ำนองใน แผ่นดินไหวจนกระทั่งหลังอานนท์ ” พอจะเข้าใจ จากที่สุนทรภู่บันทึกเป็นค� ำกลอนไว้ในท้ายสุดของเรื่อง “ นิราศวัดเจ้าฟ้า ” ว่า จากวัดปลายทาง เมื่อเดินทางกลับถึงอยุธยาหรือกรุงเทพฯ ก็ได้แต่งเรื่องนี้ “ จึงจดหมายรายเรื่องที่เคืองเข็ญ ” จากที่จดไว้เป็นค� ำกลอน ให้เข้าใจว่า ขณะท่องไปในท้องทุ่งใหญ่ทางทิศตะวันออกของ “ วัดใหญ่ชายทุ่ง ” จะมีแต่การเดินทาง “ เที่ยวเล่น ” เท่านั้น แต่ความจริงเพราะตอนนั้นมีแต่น�้ ำ จึงอาจพักผ่อนกันอยู่ที่ “ วัดใหญ่ชายทุ่ง ” หรือวัดใหญ่ชัยมงคล โดยไม่มีการเดินทางไปในทิศนี้จริงก็ได้ แต่จากวัดใหญ่แห่งนี้ ไปวัดมเหยงคณ์ที่อยู่ในทางทิศเหนือนั้น มีการเดินทางตัดตรงไปจริง เพราะมีหลักฐานเป็นแผนที่ คือ “ ลายแทง ” และเรือที่ไปจอดรับขากลับก็น่าจะรออยู่ในสาขาของแม่น�้ ำป่าสักทิศทางเดียวกับวัดมเหยงคณ์ เพราะนัดกันไว้หรือไปส่งด้วยก็ยังเป็นไปได้ เนื่องจาก “ ไม่ตามรอยแรกมาหญ้าไสว ” ทศพร วงศ์รัตน์