สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

The Journal of the Royal Society of Thailand Vol. 41 No. 3 July-September 2016 154 การปลูกป่าทดแทนตามไหล่เขา จะต้องปลูกต้นไม้หลายชนิดให้ได้ประโยชน์อเนกประสงค์ คือ มีทั้งไม้ผล ไม้ส� ำหรับก่อสร้าง และไม้ส� ำหรับท� ำฟืนซึ่งราษฎรต้องใช้เป็นประจ� ำ และเมื่อตัดไปแล้วก็ปลูก ทดแทนเพื่อหมุนเวียนทันที “ควรปลูกต้นไม้คลุมดินบริเวณต้นน�้ ำก่อน ขณะเดียวกันก็สร้างเขื่อนเล็ก ๆ กั้นร่องน�้ ำ เพื่อให้เกิดเป็นอ่างเก็บน�้ ำย่อย ๆ ส� ำหรับให้ความชุ่มชื้นในบริเวณนั้น ซึ่งเป็นการให้ความ ชุ่มชื้นซึ่งกันและกัน” เพื่อให้เป็นต้นแบบส� ำหรับลุ่มน�้ ำหรือการจัดการต้นน�้ ำล� ำธารส� ำหรับที่สูง ในพื้นป่าแม่กวง อ� ำเภอดอยสะเก็ด จังหวัดเชียงใหม่ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงวิเคราะห์ว่า “ศูนย์ศึกษาการพัฒนา ห้วยฮ่องไคร้ มี หิน กรวด แห้งแล้ง ต้นเหตุของปัญหา มีการตัดป่า ในฤดูฝนจะมีการชะล้างเนื่องจาก น�้ ำเซาะจนเหลือแต่หินและกรวด” ในการพัฒนาระยะแรกนั้นได้พระราชทานพระราชด� ำริว่า ก) ส่วนล่างของพื้นที่มีอ่างเก็บน�้ ำห้วยฮ่องไคร้ นอกจากนั้นร่องห้วยต่าง ๆ แห้งหมด ต้องสร้างอ่างเก็บน�้ ำ และฝาย เพื่อคืนความชุ่มชื้นให้แก่พื้นที่ และพัฒนาคุณภาพของดิน ข) ผันน�้ ำจากห้วยน�้ ำแม่สาย และปล่อยน�้ ำมาเก็บไว้ในอ่างน�้ ำเล็ก ๆ ที่ได้สร้างลดหลั่น ลงมาจากยอดของพื้นที่จนถึงอ่างเก็บน�้ ำห้วยฮ่องไคร้ นอกจากนี้ได้สร้างฝายชะลอน�้ ำ (check dam) ไปใน ร่องห้วยเล็ก ๆ และได้ผันจากอ่างเล็ก ๆ ลงไปในส่วนห้วยน�้ ำเล็กนั้น เมื่อระบบน�้ ำเริ่มท� ำงานต้นไม้ที่ถูกท� ำลาย ก็ค่อย ๆ ฟื้นตัวขึ้น จนเป็นป่าสมบูรณ์โดยไม่ต้องปลูกมากนัก ส่วนที่มีความลาดชันน้อย และใกล้อ่างเก็บน�้ ำ ห้วยฮ่องไคร้ก็สามารถปลูกพืชไร่ ในอ่างเก็บน�้ ำห้วยฮ่องไคร้ก็สามารถเลี้ยงปลาได้ การสร้างระบบน�้ ำกระท� ำ ระหว่าง พ.ศ. ๒๕๒๗-๒๕๓๒ (ค.ศ. ๑๙๘๔-๑๙๘๙) ค) เมื่อมีระบบน�้ ำแล้วจึงแบ่งพื้นที่ทั้งหมดเป็นเขต ๆ ๑. ในที่สูงและที่ที่เคยเป็นป่าสมบูรณ์ โดยส่งเสริมให้ปลูกป่าไม้แบ่งเป็นเขต ๆ ๑.๑ ส่วนที่มีน�้ ำจากระบบตลอดเวลา [ฝายชะลอน�้ ำ (check dam) และเหมือง ที่มีน�้ ำหล่อเลี้ยง] ๑.๒ ส่วนที่มีห้วยแห้ง แต่รับน�้ ำเป็นครั้งคราว [มีฝายชะลอน�้ ำ (check dam) ที่รับน�้ ำฝน หรือจากระบบเป็นครั้งคราว] ๑.๓ ส่วนที่มีห้วยแห้ง ที่รับน�้ ำตามธรรมชาติ [มีฝายชะลอน�้ ำ (check dam) ที่รับน�้ ำฝน] ๑.๔ ส่วนที่มีห้วยแห้ง ที่รับน�้ ำตามธรรมชาติ [ไม่มีฝายชะลอน�้ ำ (check dam) ที่รับน�้ ำฝน] ใน ๔ กรณีนี้ ให้มีการปลูกต้นไม้เสริมบ้าง ไม่ปลูกเสริมบ้าง ดินโลก