สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

The Journal of the Royal Society of Thailand Vol. 41 No. 3 July-September 2016 152 สิ่งเหล่านี้เป็นความรู้จากพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ซึ่งมีความชัดเจนพอสมควร การศึกษา ระบบนิเวศจึงมีความหมายมากในสภาพดินเลว และเป็นการสร้างของดีซ้อนบนของเลว พระองค์มี พระราชด� ำริว่า ต้องมีดินซึ่งต้องมีความชุ่มชื้นเสียก่อน พืชจึงจะขึ้นได้ ระบบนิเวศบวกทับกับความชุ่มชื้นต่างหากที่จะท� ำให้ดินดีขึ้น ในช่วง ๕๐ กว่าปี ทรงตระหนักถึง ความส� ำคัญในจุดนี้ จึงมีความจ� ำเป็นที่จะเอื้อชีวิตของต้นไม้เป็นส� ำคัญ ดังนั้น การเอื้อของ ดิน–น�้ ำ–ป่าไม้ และคน จึงเป็นสิ่งที่ผูกพันกันอย่างลึกซึ้งมากกว่าที่คิด ดินเสื่อมโทรม เหตุที่รวมเรียกว่า ดินเสื่อมโทรม เพื่อจะได้รู้ว่าใช้ปลูกพืชไม่ได้หรือไม่ค่อยจะได้ อาจจะเป็นดิน เสื่อมโทรมทางธรรมชาติ แต่ส่วนใหญ่เราจะพบว่าเป็นเรื่องของดินที่ถูกมนุษย์ท� ำให้เสื่อมเพราะรู้เท่า ไม่ถึงการณ์ หรือไม่เอาใจใส่ท� ำให้ดินพวกนี้ปลูกพืชไม่ได้ เช่น ไม่มีน�้ ำ หรือไม่มีหน้าดิน หรืออาจมีลูกรัง หรือดานในโพรไฟล์ ดินขาดความอุดมสมบูรณ์ มีปริมาณการชะล้างพังทลายสูง ส่วนใหญ่ใช้ปลูกพืชพันธุ์ เดิมซ�้ ำ ๆ ไม่ใส่ปุ๋ยหรือใส่มากไป พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมีพระราชปณิธานแน่วแน่ว่าดินเสื่อมโทรมเหล่านี้แก้ไขได้ถ้าให้เวลา และมีโอกาสในการสร้างหน้าดิน ท� ำให้พืชสามารถขึ้นได้ นั่นคือ ท� ำให้ดินชุ่มชื้นพอควร พืชจะมีโอกาสเติบโต หรืองอกได้ ตัวอย่างความเสื่อมโทรมที่เกิดอยู่ที่เขาชะงุ้มอันเนื่องมาจากพระราชด� ำริ ต� ำบลเขาชะงุ้ม จังหวัด ราชบุรี พื้นที่จะเป็นลูกคลื่นลอนลาด พืชพรรณเป็นป่าเต็งรังรุ่น ๒ ไม้ใหญ่ถูกท� ำลายหมด ดินเป็นดินตื้น เนื้อดินเป็นดินร่วนปนทรายผสมกรวดลูกรัง มีการชะล้างพังทลายจนหน้าดินสูญไป มีการขุดลูกรังไปขาย เป็นหลุมใหญ่ ๆ ไม่เหมาะแก่การเกษตร ฤดูแล้งยาวนาน แนวพระราชด� ำริ คือ ในพื้นที่แห้งแล้ง การสร้าง ความชุ่มชื้นให้กับดินเป็นเรื่องส� ำคัญ เมื่อมีน�้ ำก็ปลูกป่าไม้ได้ กรมพัฒนาที่ดิน มีหน้าที่หลักในการปรับปรุง คือท� ำบ่อลูกรังท� ำให้เป็นบ่อน�้ ำเพื่อประโยชน์ในการปลูกพืช ใช้ปุ๋ยหมัก ปุ๋ยพืชสด และปุ๋ยอินทรีย์ มีการปลูก หญ้าแฝกมาช่วยป้องกันการพังทลายของดิน ส่งเสริมให้เกษตรกรปลูกหญ้าแฝกเป็นแนวกันดิน ใช้วิธีปลูก หญ้าแฝกให้มีระยะห่าง ๕ เซนติเมตร เพื่อเก็บตะกอนที่มากับน�้ ำไว้ รวมทั้งการปลูกเป็นรูปตัว V เพื่อช่วย รักษาความชุ่มชื้นรวมทั้งการเจาะและใส่ดินดีลงในหลุม เขาชะงุ้มมีความอุดมสมบูรณ์เพิ่มขึ้นเป็นล� ำดับ มีสัตว์ เช่น กระต่ายป่า นก ไก่ป่า เพิ่มขึ้น มีพันธุ์ไม้ยืนต้น ได้แก่ สะเดา ขี้เหล็กยักษ์ สีเสียด ถือว่าเป็นการ สร้างระบบนิเวศให้ใหม่ ได้พระราชทานพระราชด� ำริตลอดเวลาเป็นระยะ และดินลูกรังก็สามารถใช้ในการ ปลูกพืชเศรษฐกิจได้ ถึงแม้ผลผลิตจะอยู่ในเกณฑ์ต�่ ำ ดินโลก