สำนักงานราชบัณฑิตยสภา

The Journal of the Royal Society of Thailand Vol. 41 No. 3 July-September 2016 4 ไทยทางจันทรคติ ตรงกับเทศกาลของฝรั่ง ก็ต้องเป็นเดือน ๔ หรือเมษายนของทุกปี แสดงว่าสุนทรภู่ ต้องหมายถึง วันอีสเตอร์ของฝรั่งที่นับถือคริสต์ศาสนา ส่วนศาลอื่น ๆ ก็คงจะหมายถึงศาลพระกาฬ น่าสังเกตว่า ในเรื่อง “ โคบุตร ” ซึ่งสุนทรภู่แต่งมาก่อนในปีขาลถึงปีเถาะ พ.ศ. ๒๓๔๙-๒๓๕๐ ก็มีฉากหน้าพระลานอยู่ในตอนพรหมทัตเสียเมือง เป็นค� ำกลอนว่า “ จับพวกเหล่าสาวสวรรค์ก� ำนัลใน มาคุมไว้กลางชลาหน้าพระลาน ” โดยที่พรหมทัตคือภาพของพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย และนี่รวมทั้งประสบการณ์กับเจ้าฟ้าเจ้านายตามวังองค์อื่น ๆ จึงน่าจะเป็นเค้าที่มาของค� ำกลอน “ ข้ารู้จัก คนดีมีวิชา แต่ครั้งข้าไม่มาเป็นชาววัง ” ในตอนเถรกระอ� ำท� ำเสน่ห์ ก่อนที่สุนทรภู่จะมาเป็นกวีที่ทรงปรึกษา และขุนสุนทรโวหาร ในพระองค์โดยตรงอีก ๑๐-๑๔ ปีต่อมา โดยที่พระสุริโยทัย เจ้าเมืองการะเวก ตามค� ำกลอนในนิทานพระอภัยมณี ตอนที่ ๒๔ หน้า ๓๘๕ คือ เค้าของกรมพระราชวังบวรสถานมงคล เจ้าฟ้ามหาศักดิพลเสพ หรือกรมพระราชวังหน้า พระนามเดิม พระองค์เจ้าชายอรุโณทัย เมื่อทรงรับหนูตาบบุตรของสุนทรภู่ ขณะอายุได้ ๓ ขวบ ในร่างของสุดสาคร มา ไว้ในพระอุปถัมภ์ที่วังหน้าพระลาน วังกลาง จึงแสดงว่า ในปีชวด พ.ศ. ๒๓๗๑ พระองค์ยังประทับอยู่ที่วัง แห่งนี้เป็นปีสุดท้าย เนื่องจากที่ผ่านมาเป็นเวลาหลายปี ต้องทรงปฏิสังขรณ์วังหน้าก่อน เพราะรกร้าง มานาน ตั้งแต่กรมพระราชวังบวรสถานมงคล เจ้าฟ้ามหาเสนานุรักษ์ สวรรคตในวันพุธที่ ๑๖ กรกฎาคม ปีฉลู พ.ศ. ๒๓๖๐ แล้วต่อมาตั้งแต่ในปีฉลู พ.ศ. ๒๓๗๒ ตามประวัติ วังหน้าพระลาน วังกลางนี้ก็ว่างลง แล้ว เป็นที่ประทับของเจ้าฟ้าอาภรณ์ จนถึงรัชกาลที่ ๔ ก็ได้เป็นที่ประทับของเจ้าฟ้ากลาง หรือคือเจ้าฟ้ามหา มาลา กรมพระยาบ� ำราบปรปักษ์ อนึ่ง ผู้เขียนใคร่จะเริ่มพระประวัติของเจ้าฟ้ากลางและเจ้าฟ้าปิ๋ว เมื่อทรงพระเยาว์และประทับ อยู่ในวังหลวง ได้มาเป็นศิษย์ของสุนทรภู่ขณะเป็นพระอยู่ที่วัดเลียบ คือ วัดราชบูรณะ โดยพระประสงค์ ของสมเด็จเจ้าฟ้ากุณฑลทิพยวดี ดังมีกล่าวอยู่ใน “ เพลงยาวถวายโอวาท ” (พ.ศ. ๒๓๗๓) ว่า “ ในวันนั้น วันอังคารพยานอยู่ ปีฉลูเอกศกแรมหกค�่ ำ ” ซึ่งตรงกับวันอังคารที่ ๒๑ กรกฎาคม ปีฉลู พ.ศ. ๒๓๗๒ และก่อนหน้านี้ ในนิทานพระอภัยมณีก็มีพาดพิงไว้ส� ำหรับเรื่องเดียวกันนี้ ตามค� ำกลอนตอนที่ ๒๗ หน้า ๔๒๘ แต่เป็นเหตุการณ์สดว่า “ บาทหลวงเฒ่าเข้าใจไถลถาม มาอารามรูปท� ำไมเจ้าไอศวรรย์ ” ในประวัติการได้รับเจ้าฟ้าทั้งสองมาเป็นศิษย์ นอกจากนี้ก็เป็นเมืองรมจักรในเค้าของวังหลังที่อยู่ตรงข้ามแม่น�้ ำเจ้าพระยา บริเวณตอนใต้ของ ปากคลองบางกอกน้อย อีกทั้งเมืองผลึก และลังกา ตามค� ำกลอนตอนที่ ๒๐ หน้า ๓๐๘ ว่า “ อันขอบคุ้ง กรุงผลึกพระพารา อยู่แควขวาแขวงประจิมริมวารี ” ที่เอาเค้ามาจากบริเวณคนละฟากแม่น�้ ำเพชรบุรี คือ ฝั่งตะวันออกเป็นเมืองผลึก และตะวันตกเป็นเมืองลังกา ตามล� ำดับ ของตัวเมืองเพชรบุรี ซึ่งสุนทรภู่คุ้นเคย เช่นเดียวกับฉากเกาะแก้วพิสดาร ซึ่งเป็นบริเวณเชิงเขาหลวง ไร่นาของหม่อมบุนนาก ในร่างของฤๅษีหรือ กวาวเครือ และดินโป่งเป็น ดินถนัน ถันสุธา นมพระธรณี ในนิทานพระอภัยมณีค� ำกลอน