รวมเล่ม

.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. วารสารราชบัณฑิตยสถาน ปีที่ ๓๙ ฉบับที่ ๑ ม.ค.-มี.ค. ๒๕๕๗ 293 วนิดา ขำ �เขียว ปรารถนาที่จะมีหรือเป็นอะไรต่าง ๆ ได้ มนุษย์สามารถตั้งปัญหาทั้งที่เกี่ยวกับตนเองและธรรมชาติ มนุษย์มีความฝัน มีจินตนาการ มีอารมณ์ที่มุ่งต่อใครและต่ออะไร ซึ่งนั่นย่อมแสดงว่ามนุษย์มีความ สำ �นึกและความสำ �นึกที่เกิดขึ้นไม่เคยเต็มเลย มนุษย์จึงดิ้นรนอยู่ตลอดเวลาที่จะทำ �ให้ความสำ �นึกหรือ จิตนี้เต็ม ความว่างเปล่าของความสำ �นึกนี้เองที่ทำ �ให้มนุษย์มีเสรีภาพต่อการเลือกและการตัดสินใจ มนุษย์จึงไม่สามารถเลิกการมีเสรีภาพได้ เพราะมนุษย์ถูกกำ �หนดให้มีอิสรเสรี (I am condemned to be free) ๑๑ ดังนั้นการที่พวกนิยัตินิยม (Determinism) เชื่อว่าสรรพสิ่งทั้งหลายล้วนถูกกำ �หนด ให้มีขึ้นมาเพราะมีสาเหตุนั้น ซาทร์ไม่ยอมรับในทัศนะนี้เพราะเชื่อว่า ทุกสิ่งทุกอย่างล้วนเกิดขึ้นมา โดยมนุษย์เป็นผู้กำ �หนด ถึงแม้ว่าการเกิดขึ้นมาของสิ่งต่าง ๆ นั้นจะทำ �ให้ดูเหมือนว่ามีจุดหมาย แต่ จุดหมายนั้นมนุษย์เป็นผู้กำ �หนดขึ้นมาเอง มนุษย์จึงมีเสรีภาพที่จะเลือกสรรอะไรก็ได้ เช่น เรามีจุด หมายที่จะปีนภูกระดึง เพื่อทัศนศึกษาธรรมชาติอันเป็นจุดหมายที่เราตั้งขึ้นมา หรือเรามีจุดหมายที่ จะไปฝรั่งเศส หรือเรามีจุดหมายที่จะไปแคชเมียร์ ทั้งหมดนี้มิได้มีอะไรมากำ �หนดให้เราทำ � เราจึงมี เสรีภาพที่จะทำ �หรือไม่ทำ �ก็ได้ อย่างไรก็ตาม ความสำ �เร็จมิใช่สิ่งสำ �คัญสำ �หรับเสรีภาพในทัศนะของซาทร์ และการเป็น อิสระมิได้หมายความว่าเราต้องคว้าสิ่งที่ตนปรารถนานั้นให้ได้ แต่การตัดสินใจด้วยตนเองว่าจะ ปรารถนาอะไรและกระทำ �การนั้นให้เป็นไปตามจุดมุ่งหมายที่ตนเลือกนั้นต่างหากที่เป็นเรื่องสำ �คัญ ซาทร์เชื่อว่าคนเรามีเสรีภาพที่จะเลือกการเป็นอิสระ แต่เราไม่ใคร่จะเลือกกัน เพราะการเลือกให้ตนเอง เป็นอิสระนั้นจะทำ �ให้เราพบกับความรับผิดชอบที่มากมาย พบกับความเสี่ยง ความกลัว ความว้าเหว่ และความไม่สะดวกสบายต่าง ๆ จึงทำ �ให้เกิดความกังวลใจ (anguish) ๑๒ คนส่วนมากมีความ วิตกกังวลอยู่เสมอเมื่อจะต้องตัดสินใจเลือกกระทำ �อะไรอย่างอิสระ ด้วยเหตุนี้ พวกเขาจึงปล่อยตน ไปตามกระแสของสังคม เพื่อจะได้ไม่ต้องวิตกกังวลต่อการเลือก และไม่ต้องรับผิดชอบต่อผลของ การเลือก ความทุกข์ของมนุษย์ในทัศนะของซาทร์นั้นคือการที่พวกเขาเกิดภาวะแปลกแยก (alienation) ๑๓ อันเป็นสภาวะจิตใจที่ผิดเพี้ยนไปจากสภาวะที่ควรจะเป็น ซึ่งทำ �ให้เกิดการกระทำ � ที่ไม่เหมาะกับธรรมชาติของตน การที่คนเราไม่สามารถเป็นในสิ่งที่ต้องการเป็น และสิ่งที่ตนเป็นนั้น ไม่ใช่สิ่งที่ตนต้องการ ย่อมทำ �ให้เกิดความทุกข์ แต่ถ้ามนุษย์รู้จักตนเองและใช้เสรีภาพที่ตนเองมีอย่าง ถูกต้อง สภาวะแปลกแยกจะไม่เกิดขึ้น ดังนั้น การที่คนเรากล้าตัดสินใจเลือกทำ �สิ่งต่าง ๆ แล้วยอมรับ ผลที่เกิดขึ้นมาในภายหลัง จะทำ �ให้ไม่เกิดสภาวะที่เรียกว่า “ศรัทธาเลว” (bad faith หรือ mauvaise foi) ๑๔ อันเป็นสภาวะหลอกตนเองที่ทำ �ให้เกิดความคิดผิด ๆ ที่ว่าตนเองไม่มีเสรีภาพ แล้วโยนความผิด ๑๑ Ibid . p. 462. ๑๒ Ibid . p. 56. ๑๓ Ibid . p. 383. ๑๔ Ibid . p. 71.