รวมเล่ม

.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. วารสารราชบัณฑิตยสถาน ปีที่ ๓๙ ฉบับที่ ๑ ม.ค.-มี.ค. ๒๕๕๗ 211 ภัทรพร สิริกาญจน แพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก กระทรวงสาธารณสุข, ม.ป.ป. : ๔) การแพทย์แผนไทย (Thai Traditional medicine) อาศัยหลักวิชาการทั้งที่ได้บันทึกไว้ในสมุดไทย ใบลาน ศิลาจารึก เป็นต้น และ ไม่มีการบันทึกแต่อาศัยการถ่ายทอดกันต่อมาด้วยวิธีต่าง ๆ นอกจากนี้ ก็ใช้สมุนไพรเป็นหลักในการ ดูแลสุขภาพและรักษาโรค การแพทย์แผนไทยแตกต่างกับการแพทย์พื้นบ้านไทย (folk medicine) ตรงที่ไม่จำ �เป็นต้องอาศัยความเชื่อตามประเพณีและพิธีกรรม และแตกต่างกับการแพทย์ทางเลือก (alternative medicine) ตรงที่การแพทย์ทางเลือกสามารถนำ �ไปใช้ทดแทนการแพทย์แผนปัจจุบัน ได้ ส่วนการแพทย์แผนไทยอาจใช้ควบคู่ไปกับการแพทย์แผนปัจจุบันเพื่อให้การรักษาพยาบาลได้ผล ดียิ่งขึ้น แต่ไม่สามารถใช้แทนที่การแพทย์แผนปัจจุบันได้โดยลำ �พัง เค้าโครงการใช้สมุนไพรเพื่อการรักษาพยาบาลมีปรากฏในสังคมไทยตั้งแต่สมัยสุโขทัย ดัง จะเห็นได้ในศิลาจารึกของพ่อขุนรามคำ �แหงมหาราช (ครองราชย์ พ.ศ. ๑๘๒๒-๑๘๔๒) ได้บันทึก ว่า พระองค์ทรงสร้างสวนสมุนไพรขนาดใหญ่ไว้บนเขาหลวงหรือเขาสรรพยาเพื่อให้ราษฎรได้เก็บ สมุนไพรไว้ใช้รักษาโรค ปัจจุบันภูเขานี้ตั้งอยู่ที่อำ �เภอคีรีมาศ จังหวัดสุโขทัย เนื่องจากศูนย์กลาง ทางการศึกษาและวัฒนธรรมอยู่ที่วัดมาตั้งแต่สมัยสุโขทัย จึงสันนิษฐานได้ว่า พระสงฆ์ในสมัยดังกล่าว ซึ่งเป็นฝ่ายนิกายเถรวาทน่าจะมีความรู้อย่างดีในเรื่องสมุนไพรและสามารถช่วยตนเองและชาวบ้าน ให้หายเจ็บป่วยด้วยสมุนไพรได้ (เพ็ญนภา ทรัพย์เจริญ, ๒๕๓๘ : ๑๓) คัมภีร์หรือตำ �ราการแพทย์แผนไทยที่ตกทอดมาจนถึงปัจจุบันเป็นคัมภีร์ที่จารึกขึ้นโดยแพทย์ ผู้รู้ต่าง ๆ ผู้ได้รับพระบรมราชานุเคราะห์จากสมเด็จพระนารายณ์มหาราช (ครองราชย์ พ.ศ. ๒๒๐๐– ๒๒๓๑) ในสมัยอยุธยา ต้นฉบับเป็นข้อความเขียนด้วยลายมือลงบนใบลาน สลักบนแผ่นหิน และจารึก บนแผ่นเงินแผ่นทอง ต้นฉบับที่ยังคงอยู่ในปัจจุบันคือ คัมภีร์มหาโชตรัต คัมภีร์โรคนิทาน และตำ �รา พระโอสถพระนารายณ์ (Ratanasarn, 1989 : 29) คัมภีร์มหาโชตรัต เป็นตำ �ราการแพทย์แผนไทยที่เชื่อกันว่า ผู้แต่งคือ ท้าวสหัมบดีพรหม มี เนื้อหาจำ �แนกความแตกต่างระหว่างหญิงชาย การเกิดระดู ความผิดปรกติของระดู และตำ �รับยาที่ใช้ แก้ และ คัมภีร์โรคนิทาน มีเนื้อหาเกี่ยวกับธาตุ ๔ ความผิดปรกติของธาตุ ๔ ตามฤดูกาลและยาที่ ใช้แก้ความผิดปรกติดังกล่าว เชื่อกันว่า หมอชีวกโกมารภัจจ์เป็นผู้แต่ง (ราชบัณฑิตยสถาน, ๒๕๕๒ : ๑๐๖) ส่วน ตำ �ราพระโอสถพระนารายณ์ มีข้อมูลชื่อและสรรพคุณของยา รายชื่อหมอหลวงผู้ปรุงยา และกรรมวิธีในการรักษาพยาบาล เช่น การนวด การจัดกระดูกและการกดจุด (Ratanasarn, 1989 : 251) ตำ �ราพระโอสถพระนารายณ์ จารึกขึ้นประมาณ พ.ศ. ๒๒๐๒–๒๒๐๔ ต่อมาสมเด็จฯ กรม- พระยาดำ �รงราชานุภาพ ทรงเรียบเรียงขึ้นเพื่อจัดพิมพ์พระราชทานในงานศพพระยาแพทยพงษา (นาก โรจนแพทย์) มีความยาวรวม ๔๔ แผ่น (Ratanasarn, 1989 : 305) ถือได้ว่า ตำ �ราพระโอสถ พระนารายณ์ เป็นตำ �ราที่รวบรวมขึ้นมาเป็นครั้งแรกในประวัติศาสตร์การแพทย์แผนไทย แสดงให้