รวมเล่ม

.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. วารสารราชบัณฑิตยสถาน ปีที่ ๓๙ ฉบับที่ ๑ ม.ค.-มี.ค. ๒๕๕๗ 189 สิทธิ์ บุตรอินทร์ ความเป็น “กลาง” ตามวิถี “สายกลาง” ในมัชฌิมนิยมนี้ มิได้หมายถึง “กึ่งกลาง” (medium) แนวค่าเฉลี่ยทางคณิตศาสตร์ เช่น ถ้า ๒ น้อยเกินไป และ ๑๐ มากเกินไป ก็ต้องเลือก กึ่งกลางคือเลือก ๖ เป็นต้น แต่ความเป็นกลางในอารยวิถีแนวมัชฌิมนิยมกรีก คือ Moderationism -ความพอประมาณ พอดี ดุลยภาพ ลงตัว สมเหตุสมผล พอเหมาะพอควร บูรณภาพ ไม่ขาดไม่เกิน และอื่น ๆ ลักษณะเดียวกันนี้ ดังนั้น วิถีปฏิบัติพอดีพอเหมาะพอประมาณสำ �หรับการมีชีวิตอยู่ดีมีสุข จึงได้ ๒ ลักษณะ คือ ไม่ขาด (Deficiency) กับไม่เกิน (Excess) ซึ่งเป็นวิถีการดำ �รงและดำ �เนินชีวิตให้ มีความพอดีมีความสมดุลทั้งร่างกาย จิตใจ อารมณ์ สติปัญญาของบุคคล และสัมพันธภาพทางสังคม วิถีชีวิตที่ดีแนวมัชฌิมนิยมของอาริสโตเติล คือวิถีชีวิตในโลกแห่งความเป็นจริงปัจจุบันที่เรา ไม่ต้องหันหลังให้เพื่อแสวงหาความหลุดพ้นและอยู่เพียงลำ �พัง ถือการเอาตัวรอดเป็นยอดดีเหมือน พวกวิมุตินิยมและจิตนิยมบางกลุ่ม ขณะเดียวกันอาริสโตเติลก็ไม่ได้แนะนำ �ให้เราต้องมุ่งแสวงหาและ เสวยความสุขสำ �ราญ หรือลุ่มหลงเสพติดในชื่อเสียง เกียรติยศ อำ �นาจ และผลประโยชน์ เหมือน พวกวัตถุนิยม-กามสุขนิยม แต่ที่อาริสโตเติลแนะนำ �เป็นวิถีชีวิตชี้ชวนให้เห็นโลกและชีวิตตามความ เป็นจริงอย่างสามัญชน เข้าใจความต้องการและสิ่งมุ่งหมายแท้จริงของตนกับผู้อื่นในมิติแห่งมิตรภาพ และรับผิดชอบในหน้าที่ความเป็นมนุษย์อย่างมีคุณภาพเพื่อชีวิตที่ดีในฐานะปัจเจกชน และสมาชิก สังคม สอดคล้องกับคุณลักษณะชีวิต ทั้งที่เป็นแบบเฉพาะและแบบทั่วไปเช่นนี้จะเกิดขึ้นได้ด้วย บูรณาการแห่งปัญญาภาคทฤษฎีกับปัญญาภาคปฏิบัติแนวอารยวิถี สิ่งที่ดีเป็นผลสำ �เร็จสูงสุดของกิจกรรมนั้น ๆ เช่น ของการรักษาทางการแพทย์คือการมี สุขภาพดี ของยุทธศาสตร์คือการมีชัยชนะ ของการปกครองบริหารบ้านเมืองคือความอยู่ดีกินดีและ สันติสุขของประชาชน โดยปรกติ สิ่งมุ่งหมายของกิจกรรมหนึ่งมักเป็นวิถีสู่กิจกรรมอื่นต่อเนื่องกันไป เช่น การเรียนเพื่อความรู้ เพื่อทำ �งาน เพื่อมีรายได้ ฯลฯ กิจกรรมทุกอย่างทุกระดับของมนุษย์จึงอยู่ ในระบบความสัมพันธ์เป็นเหตุเป็นผลกันระหว่าง วิถีกับจุดหมายต่อเนื่องกันเป็นลูกโซ่ไปเรื่อย ๆ ยิ่ง กว่านี้ อาริสโตเติลยังเห็นต่อไปว่าสิ่งมุ่งหมายที่ดีของทุก ๆ กิจกรรมจะต้องสิ้นสุดลงที่สิ่งมุ่งหมายใด สิ่งมุ่งหมายหนึ่ง รวมเป็นสิ่งมุ่งหมายเดียวที่ถือได้ว่าเป็นสิ่งมุ่งหมายสูงสุด (ultimate aim) หรือสิ่ง มุ่งหมายสุดท้าย (final goal) ของวิถีชีวิตมนุษย์ ที่กิจกรรมที่ดีทุกอย่างมุ่งไป สิ่งมุ่งหมายสูงสุดนี้จึง เป็นความดีสูงสุด มนุษย์ประกอบกิจกรรมที่ดีทุกอย่างเพื่อบรรลุสิ่งมุ่งหมายสูงสุดนี้ เพราะเป็นคุณค่า สูงสุดเหนือคุณค่าอื่น ๆ ทั้งหมด และเป็นสิ่งมุ่งหมายมีคุณค่าในตัว คือ ความเป็นเลิศของมนุษย์ ผู้ ดำ �รงและดำ �เนินชีวิตพร้อมด้วยคุณภาพและสุขภาพแห่งกายกับจิตที่ได้บูรณาการและดุลยภาพ