รวมเล่ม

.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. วารสารราชบัณฑิตยสถาน ปีที่ ๓๙ ฉบับที่ ๑ ม.ค.-มี.ค. ๒๕๕๗ 188 มัชฌิมนิยม เหตุผลดีพอช่วยให้มนุษย์มีวิถีชีวิตสายกลาง การประกอบกรรมใด ๆ แต่พอดีไม่เกินเหตุเกิน ผล ได้ดุลยภาพละเว้นแนวทางสุดโต่งย่อมให้เกิดความถูกต้องดีงามและความสุขโดยแท้ ความรู้สึก นึกคิดและความเชื่อที่เกินหรือหย่อนเหตุผลข้างใดข้างหนึ่ง ถือว่าไม่ได้เกิดจากความสุขุมรอบคอบ และความเฉลียวฉลาด ที่นำ �สู่การพัฒนาเจตจำ �นงเสรี (Free Will) ความเป็นไท มนุษย์ตามอารยวิถี ควรต้องมีอิสระในการเลือกหรือไม่เลือกพฤติกรรมใด ๆ ที่ควรค่าแก่ความถูกต้องดีงามและเป็นคุณ พฤติกรรมนั้น ๆ ย่อมเนื่องมาจากใจสมัครด้วยเจตจำ �นงเสรีมากกว่าการถูกบังคับขู่เข็ญขืนใจ อย่างไร ก็ตาม ชีวิตไม่อาจทำ �อะไรได้ด้วยความสมัครใจเสมอ จึงควรต้องพินิจพิจารณาถึงความแตกต่าง ระหว่างความไม่เป็นไปได้ดังใจกับความไม่เต็มใจให้รอบคอบถี่ถ้วนและแม่นยำ �ก่อน การพูดไม่เห็น เป็นไรก็ดี ช่วยไม่ได้ก็ดี ถือเป็นคำ �พูดที่ไร้คุณค่าทางเหตุผลคุณธรรมและไม่รับผิดชอบทางศีลธรรม ความดีให้ได้ความสุขเกิดจากพฤติกรรมจนกลายเป็นอุปนิสัยและนิสัย ควรต้องช่วยพัฒนาด้วยความ สมัครใจ แต่ไม่ใช่เป็นไปดังใจ เพื่อความถูกต้องดีงาม ความเที่ยงธรรม ยุติธรรม ในหมู่มนุษย์ตามแนว อารยวิถีนี้ ๙ อาริสโตเติลได้แสดงทรรศนะแนวมัชฌิมนิยม โดยถือคุณธรรมและจริยธรรมแสดงออกทาง พฤติกรรมและกิจกรรมในวิถีชีวิตมนุษย์หากพิจารณาด้านคุณค่าแห่งความถูกต้องดีงามสูงสุดตาม อารยวิถี คุณธรรมก็เป็นคุณค่าสูงสุดของความเป็นมนุษย์ผู้เป็นสัตว์มีเหตุผล ๑๐ คุณธรรมกับเหตุผลคือ พลังกำ �หนดวิถีชีวิตมนุษย์สู่จุดหมายระดับต่าง ๆ ที่สูงสุดคือ ความสุข อาริสโตเติลถือว่าตนเองก็เป็น มนุษย์เท่าเทียมผู้อื่น จึงไม่ได้กำ �หนดรูปแบบ ลักษณะ และกฎเกณฑ์แน่นอนตายตัวให้มนุษย์ถือตาม เพราะเห็นว่า ชีวิตมนุษย์มีธรรมชาติลุ่มลึก ละเอียดอ่อนซ่อนเงื่อนหลายด้าน หลายมิติ หลายองค์ ประกอบ ต่างกับวิถีชีวิตสัตว์อื่น จึงเกินกว่าที่จะสร้างกฎเกณฑ์แน่นอนตายตัวและถูกต้องสมบูรณ์ เป็นสากล หรือเหมาะสมแท้ ๆ เพียงพอสำ �หรับทุกคนถือปฏิบัติและดำ �เนินตาม แต่ละคนจึงควรต้อง อาศัยอำ �นาจเหตุผล ทั้งทั่วไป (General) และเฉพาะตัว (Particular) ตามหลักจริยตรรกศาสตร์ มาประเมินคุณค่าและตัดสินสิ่งที่เหมาะสมสำ �หรับตนเอง ๑๑ เพื่อสร้างความสมดุล ความพอดี พอประมาณและเหมาะสมในการดำ �เนินชีวิตมนุษย์แต่ละคนโดยปราศจากการบังคับ ทั้งในฐานะเป็น ปัจเจกชน ชุมชน และสังคม วิถีสู่การมีชีวิตที่ดีจึงเป็นวิถีแห่งการปรับสภาพการดำ �รงชีวิตอย่างสมเหตุ สมผล การปฏิบัติอย่างเหมาะสมพอดีพอควรต่อบุคคล ชุมชน กาลเวลา และสถานที่ ๙ Jaeger, W. : Aristotle, op.cit , pp. 322-342. ๑๐ ศึกษาความละเอียดใน Rssell, B. : History of Western Philosophy , George Allen & Union, London 1967, p. 190-191. ๑๑ Stephen, R.L.Clark: Aristotle’s Speculation , Oxford University Press 1975; p. 145.