ปี-39-ฉบับที่-3

วารสารราชบัณฑิตยสถาน ปีที่ ๓๙ ฉบับที่ ๓ ก.ค.-ก.ย. ๒๕๕๗ อิทธิพลของพระจันทร์กับนาฏศิลป์ไทย * ไพโรจน์ ทองค� ำสุก ภาคีสมาชิก ส� ำนักศิลปกรรม ราชบัณฑิตยสถาน จันทร-, จันทร์ พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๕๔ (จันทระ) ในกลอนบางที อ่านเป็น (จันทอน, จัน) น. ดวงเดือน, เรียกเทวดาองค์หนึ่งในนิยายว่าพระจันทร์, ในต� ำราโหราศาสตร์ เป็นชื่อดาวพระเคราะห์ที่ ๒. ชื่อวันที่ ๒ ของสัปดาห์ ค� ำเรียกชื่อจันทร์นั้นมีมากมายดังนี้ จันทร จันทร์ จันทรา โสม โสมเทพ รัชนี แข เดือน ดวงเดือน ศศิ ศศิธร นาฏศิลป์ไทยกล่าวถึงจันทร์อยู่หลายเรื่องด้วยกัน ได้แก่ ละครเทพนิยาย ละครนอก ละครปลุกใจ รามเกียรติ์ ระบ� ำ ร� ำ ฟ้อน แต่ละเรื่องจะมีความแตกต่างกันออกไป ผู้เขียนได้วิเคราะห์สรุปพอสังเขป ดังนี้ ๑. พระจันทร์ในฐานะเทพเจ้า ๒. พระจันทร์ตามต� ำราโหราศาสตร์ ๓. พระจันทร์ในการประดิษฐ์กระบวนท่าร� ำ บทคัดย่อ จันทร-, จันทร์ (พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๕๔) [จันทฺระ] ในกลอน บางทีอ่านเป็น [จันทอน, จัน] น. ดวงเดือน, เรียกเทวดาองค์หนึ่งในนิยายว่า พระจันทร์, ในต� ำรา โหราศาสตร์เป็นชื่อดาวพระเคราะห์ที่ ๒; ชื่อวันที่ ๒ ของสัปดาห์. (ส.). ค� ำเรียกชื่อจันทร์นั้นมีมากมาย หลากหลายดังนี้ จันทร จันทร์ จันทรา โสม โสมเทพ รัชนี แข เดือน ดวงเดือน ศศิ ศศิธร นาฏศิลป์ไทยกล่าวถึงจันทร์อยู่หลายเรื่องด้วยกัน ได้แก่ ละครเทพนิยาย ละครนอก ละครปลุกใจ รามเกียรติ์ ระบ� ำ ร� ำ ฟ้อน แต่ละเรื่องจะมีความแตกต่างกันออกไป ผู้เขียนได้วิเคราะห์ สรุปพอสังเขป ดังนี้ พระจันทร์ในฐานะเทพเจ้า พระจันทร์ในต� ำราโหราศาสตร์ พระจันทร์ในการ ประดิษฐ์กระบวนท่าร� ำ พระจันทร์ในการเปรียบเทียบความงามของสตรี พระจันทร์ในการเปรียบเทียบ ความงามของบุรุษ พระจันทร์ตัวแทนของความสุข ความรัก การเกี้ยวพาราสี ความสงบ และพลัง ค� ำส� ำคัญ : อิทธิพล, พระจันทร์ * ปรับปรุงจากการบรรยายในการประชุมส� ำนักศิลปกรรม เมื่อวันที่ ๔ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๕๔