ปี-39-ฉบับที่-3

The Journal of the Royal Institute of Thailand Vol. 39 No. 3 Jul-Sep 2014 ปันหยีมิสาหรัง : บทละครเรื่องอิเหนาอีกส� ำนวนหนึ่งของไทย * ชลดา เรืองรักษ์ลิขิต ภาคีสมาชิก ส� ำนักศิลปกรรม ราชบัณฑิตยสถาน * ปรับปรุงจากการบรรยายในการประชุมส� ำนักศิลปกรรม เมื่อวันที่ ๓ มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๕๗ บทคัดย่อ พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิงเฉลิมเขตรมงคลทรงพระนิพนธ์บทละครพันทางเรื่อง ปันหยีมิสาหรัง ซึ่งเป็นเรื่องอิเหนาอีกส� ำนวนหนึ่งของไทยที่มีโครงเรื่องและเนื้อหาต่างจากบทละครใน เรื่อง อิเหนาและดาหลัง ที่เคยมีมาแต่สมัยอยุธยาและสืบทอดมาถึงสมัยรัตนโกสินทร์ เพื่อแสดงในงาน ฉลองวันประสูติเมื่อ พ.ศ. ๒๔๙๕ ที่วังมังคละสถานหรือวังมงคลเวศน์ซึ่งเป็นวังที่ประทับของพระองค์ ทรงได้เนื้อหาจากพระนิพนธ์เรื่อง อิเหนา ซึ่งสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าบริพัตรสุขุมพันธุ์ กรมพระนครสวรรค์วรพินิตทรงแปลจากต้นฉบับภาษามลายูเรื่อง หิกะยัต ปันหยี สะมิหรัง ซึ่งเป็น ร้อยแก้วและมีร้อยกรองแทรก โดยทรงเก็บความและดัดแปลงเนื้อหาให้กระชับเพื่อให้เหมาะแก่ผู้ชม สมัยใหม่ ทั้งยังทรงน� ำค� ำบางค� ำ กลอนบทละครบางวรรคและบางบทในพระราชนิพนธ์บทละครใน เรื่อง อิเหนา ของพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยมาไว้ในเรื่อง ปันหยีมิสาหรัง ด้วย เรื่อง ปันหยีมิสาหรัง เป็นบทละครพร้อมแสดง เน้นเจรจาและบรรยายเรื่อง มีบทร� ำน้อย มี ก� ำหนดเพลงร้องและเพลงหน้าพาทย์ ทั้งระบุให้ผู้แสดงแต่งกายแบบชวารวมทั้งสวมมงกุฎแบบชวา ด้วย มีการแต่งเพลงท� ำนองชวาขึ้นหลายเพลงด้วยการดัดแปลงเพลงไทยของเดิมให้เป็นเพลง ชวา นอกจากนี้ มีบทก� ำกับการแสดงและฉาก แบ่งเนื้อหาเป็น ๖๒ ฉาก แต่ละฉากเป็นเหตุการณ์ สั้น ๆ ตัวละครเจรจาเป็นร้อยแก้ว มีเพลงร้องซึ่งแต่งเป็นกลอนบทละครประกอบ รวมทั้งมีค� ำบรรยาย เล่าเรื่องเพื่อให้ด� ำเนินเรื่องได้รวดเร็ว ลักษณะเด่นของบทละครเรื่อง ปันหยีมิสาหรัง คือ มีเรื่องระตูดาหาซึ่งหลงใหลกามโลกีย์ และมีมเหสี ๓ องค์ ได้แก่ ประไหมสุหรี มะเดหวี และลิกู มีบทบาทของลิกูดาหาซึ่งมักใหญ่ใฝ่สูง ท� ำ เสน่ห์ให้ระตูดาหาหลงรักและสังหารประไหมสุหรีดาหา มีบทบาทของนางอาหยังซึ่งเป็นธิดาของ ลิกูดาหาซึ่งมีนิสัยอิจฉาริษยา มักแย่งของจากนางจินตะหรากิรหนาซึ่งเป็นพี่สาวต่างมารดาอยู่เสมอ นางอาหยังได้แต่งงานกับอินูผู้เป็นคู่ตุนาหงันของนางจันตะหรากิรหนาซึ่งหนีออกจากดาหาเพราะ น้อยใจบิดาที่ถูกบิดาลงโทษอย่างรุนแรง แต่อินูก็ไม่สนใจนางอาหยังแม้แต่งงานกันแล้ว ทั้งยังหนี นางอาหยังออกตามหานางจันตะหรากิรหนา มีการปลอมตัวออกติดตามหากันทั้งของอินูและ นางจันตะหรากิรหนาจนได้พบกันและครองคู่กันในที่สุด นอกจากนี้ ยังพบว่าอินูในเรื่องนี้เชื่อฟัง ค� ำผู้ใหญ่และนางจันตะหรากิรหนาเป็นคนเข้มแข็งเด็ดเดี่ยวมาก ต่างจากนิสัยของอิเหนาซึ่งดื้อดึง และนางบุษบาซึ่งไม่ใช่หญิงเข้มแข็งเด็ดเดี่ยวในพระราชนิพนธ์บทละครในเรื่องอิเหนา ค� ำส� ำคัญ : ปันหยีมิสาหรัง เรื่องอิเหนาอีกส� ำนวนหนึ่งของไทย, บทละครพันทาง, พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิงเฉลิมเขตรมงคล