วารสารปี-40-ฉบับที่-3-resize

การปกครองของสยามก่อนการปฏิ รูปการปกครอง พ.ศ. ๒๔๓๕ 76 The Journal of the Royal Society of Thailand Vol. 40 No. 3 Jul-Sep 2015 ของหัวเมืองชั้นนอกนี้จะล้อมาจากรูปแบบการปกครองในราชธานี เช่น มีขุนนางต� ำแหน่งต่าง ๆ รับผิดชอบ ราชการ (กรมการต� ำแหน่งพล = สมุหกลาโหม, กรมการมหาดไทย = สมุหนายก) และมีหัวเมืองที่มาขึ้น ต่อเมืองของตนเอง หัวเมืองชั้นนอกแบ่งออกเป็นชั้นตามล� ำดับความส� ำคัญ คือ ชั้นเอก โท ตรี และจัตวา ๒.๓ หัวเมืองประเทศราช เป็นเมืองที่อยู่ห่างไกลจากกรุงศรีอยุธยามาก อยู่ในอ� ำนาจของ กรุงศรีอยุธยาในฐานะเป็นเมืองขึ้นที่ยอมอ่อนน้อมสวามิภักดิ์ การปกครองดูแลเมืองประเทศราชนั้นใน ทางการจะมีการเปลี่ยนแปลงน้อยมาก เพราะจะยอมให้เจ้าเมืองเดิมอยู่ในอ� ำนาจและท� ำการปกครองต่อไป แต่กษัตริย์จะมีวิธีที่ไม่เป็นทางการในการควบคุมหัวเมืองเหล่านี้ ได้แก่ (๑) เรียกเจ้าเมืองประเทศราชมาปรึกษาราชการเป็นครั้งคราว เพื่อตรวจสอบการว่า ราชการ (๒) ให้เจ้าเมืองประเทศราชมาร่วมในพระราชพิธีราชาภิเษกและพระราชพิธีถวาย พระเพลิงพระบรมศพในกรุงศรีอยุธยา (๓) ให้เจ้าเมืองประเทศราชส่งธิดามาเป็นพระสนมของกษัตริย์ในราชธานี (๔) ใช้หัวเมืองชั้นนอก เช่น พิษณุโลก นครศรีธรรมราช สอดส่องและส่งข่าวของเมือง ประเทศราชมาให้กษัตริย์ได้ทรงทราบเป็นระยะ เมืองประเทศราชมีหน้าที่ส่งเครื่องราชบรรณาการมาถวายกษัตริย์อยุธยาทุก ๆ ๓ ปี และส่งก� ำลังพลมาช่วยกรุงศรีอยุธยาเมื่อเกิดศึกสงคราม ช่วงปรับปรุงการปกครองภายหลังสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ (พ.ศ. ๒๐๓๑–๒๔๓๕) การจัดรูปการปกครองของสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถนั้น นับเป็นหลักการจัดรูปการปกครอง ที่ได้ใช้ติดต่อกันมาอย่างยาวนาน โดยหลักการส� ำคัญแล้วก็นับได้ว่าใช้มาจนถึงรัชสมัยของพระบาท สมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว หรือก่อนการปฏิรูปการปกครอง พ.ศ. ๒๔๓๕ เลยทีเดียว อย่างไรก็ตาม ในระหว่างช่วงเวลาอันยาวนานกว่า ๔๐๐ ปีนี้ก็ได้มีการปรับปรุงเปลี่ยนแปลงในรายละเอียดมาเป็นระยะ โดยในการเปลี่ยนแปลงครั้งส� ำคัญ อยู่ในรัชสมัยของสมเด็จพระเพทราชา พ.ศ. ๒๒๓๑ โดยมีสาเหตุส� ำคัญ มาจากความหวาดระแวงในการที่ขุนนางชั้นสูงจะสามารถสะสมก� ำลังและก่อการกบฏขึ้นมาได้ ดังที่ปรากฏ อยู่เนือง  ๆ ในประวัติศาสตร์ของกรุงศรีอยุธยา ดังนั้น เพื่อป้องกันไม่ให้ขุนนางคนใดคนหนึ่งมีอ� ำนาจ ทางการทหารมากจนเกินไปนัก จึงได้มีการกระจายอ� ำนาจทางการทหารออกจากสมุหกลาโหม เป็น ๓ ส่วน ให้แก่สมุหกลาโหม สมุหนายก และพระโกษาธิบดี (เสนาบดีคลัง) โดยแต่ละต� ำแหน่งมีหน้าที่ ดังนี้