วารสารปี-40-ฉบับที่-3-resize

สมเด็ จพระศรี พั ชริ นทราบรมราชิ นี นาถ : ผู้น� ำสตรี แห่งสยามสมั ยปฏิ รูป 42 The Journal of the Royal Society of Thailand Vol. 40 No. 3 Jul-Sep 2015 ถ้ามีอาการประชวรก็จะจัดยาให้ แต่ถ้าไม่มีอาการประชวร พระนางก็ทรงโปรดสนทนา เกี่ยวกับประเทศต่าง ๆ ในยุโรป ทรงมีความรู้อย่างดีเลิศเกี่ยวกับพระราชวงศ์ในมหาประเทศ ต่าง ๆ ในด้านตะวันตกของโลก ไม่ทรงโปรดอ่านหนังสือเอง แต่จะให้ข้าราชบริพาร อ่านให้ฟังเสมอ ก่อนบรรทม จะต้องมีคนอ่านวรรณคดีหรือหนังสือพิมพ์ถวาย... ๒๘ การเสด็จประพาสต่างประเทศ ในการเสด็จประพาสนอกพระราชอาณาจักรของพระบาท สมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวนั้น สมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถได้ตามเสด็จด้วยในบางครั้ง เช่น การเสด็จประพาสเมืองสิงคโปร์ ชวา ๒๙ ท� ำให้ได้ทอดพระเนตรเห็นความเจริญก้าวหน้าด้านการศึกษา ของเด็กหญิงและกุลสตรี ด้านการแพทย์ การสาธารณสุข ดังการเสด็จฯ เยือนชวาครั้งที่ ๒ และครั้งที่ ๓ ใน พ.ศ.  ๒๔๓๙ และ พ.ศ.  ๒๔๔๔ เป็นการเสด็จพระราชด� ำเนินเป็นการส่วนพระองค์ด้วยพระบาท สมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพอพระราชหฤทัยในน�้ ำใจไมตรีของผู้คนและบรรยากาศของชวามาก ดังทรงกล่าวไว้ในพระราชหัตถเลขาตอนหนึ่งว่า “...ถ้าหากว่านอกจากกรุงเทพแล้ว จะหาที่ใดซึ่งจะเปน ที่มีไมตรีสบายดีเหมือนยาวาไม่มีแล้ว...” ๓๐ ฝ่ายในที่ตามเสด็จ เช่น สมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถ พระนางเจ้าสุขุมาลมารศรี พระราชเทวี พระอรรคชายาเธอ พระองค์เจ้าสายสวลีภิรมย์ กรมขุนสุทธาสินีนาฏ ปรากฏในการเสด็จพระราชด� ำเนินเยือนชวาแต่ละครั้ง สถานที่ที่ทรงโปรดเสด็จไปทอดพระเนตร คือ โรงพยาบาลและโรงเรียน ถ้าไม่ทรงไปด้วยพระองค์เองก็จะทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สมเด็จพระศรี พัชรินทรา บรมราชินีนาถและเจ้านายฝ่ายในเป็นผู้แทนพระองค์เสด็จไปทอดพระเนตรกิจการของสถานที่ เหล่านี้ ภายหลังจากเสด็จพระราชด� ำเนินกลับไทยแล้ว นับตั้งแต่ พ.ศ.  ๒๔๒๒ เรื่อยมาจนถึง พ.ศ.  ๒๔๓๙ ในช่วงระยะเวลา ๑๐ กว่าปีนี้ ประเทศไทยมีโรงพยาบาลเกิดขึ้นหลายแห่ง นอกจากนี้ยังมีการตั้งกรมพยาบาล โรงเรียนแพทยาลัย โรงเรียนนางผดุงครรภ์ ในส่วนของโรงเรียน พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ๒๘ มัลคอล์ม, สมิธ. “สมเด็จพระนางเจ้าเสาวภาผ่องศรี พระบรมราชินีนาถ” ใน ราชส� ำนักสยามในทรรศนะของหมอสมิธ. (กรุงเทพฯ  : กรมศิลปากร, ๒๕๓๗). ๒๙ โปรดดูรายละเอียดใน อภิชา ชุติพงศ์พิสิฏฐ์ และสุวดี ธนประสิทธิ์พัฒนา, “การเสด็จประพาสสิงคโปร์ของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้า เจ้าอยู่หัว”, วราภรณ์จิวชัยศักดิ์ และปิยนาถ บุนนาค, “การเสด็จพระราชด� ำเนินเยือนชวาของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้า อยู่หัว” ภาพฉายประวัติศาสตร์สมัยรัชกาลที่ ๕ ใน ปิยนาถ บุนนาค และคณะ, เอกสารประกอบการประชุมทางวิชาการ, การเสด็จ พระราชด� ำเนินเยือนประเทศในเอเชียและยุโรป : ภาพฉายประวัติศาสตร์สยามในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว . เนื่องในวโรกาสพระบรมราชสมภพครบ ๑๕๐ ปี วันอังคารที่ ๑๘ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๔๖ ณ ห้องประชุมสารนิเทศ จุฬาลงกรณ์ มหาวิทยาลัย, หน้า ๑-๒๒, หน้า ๒๓-๔๘. ๓๐ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว. พระราชนิพนธ์จดหมายเหตุรายวันเมื่อเสด็จประพาสเกาะชวาครั้งหลัง , (กรุงเทพฯ : เอ็ม บี ๑๐, ม.ป.ป.), หน้า ๗๙.