วารสารปี-40-ฉบับที่-3-resize

สมเด็ จพระศรี พั ชริ นทราบรมราชิ นี นาถ : ผู้น� ำสตรี แห่งสยามสมั ยปฏิ รูป 40 The Journal of the Royal Society of Thailand Vol. 40 No. 3 Jul-Sep 2015 เสด็จพระราชด� ำเนินกลับคืนมายังพระนคร” ๒๕ จึงทรงเป็นสมเด็จพระนางเจ้าเสาวภาผ่องศรี พระบรม ราชินีนาถซึ่งเป็นต� ำแหน่งสูงสุดของพระภรรยาเจ้าและยังเป็นสมเด็จพระนางเจ้าพระบรมราชินีนาถ พระองค์แรกของประเทศไทยหรือสยามประเทศในเวลานั้นด้วย ในการด� ำรงต� ำแหน่งผู้ส� ำเร็จราชการแผ่นดินนั้น พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรด ให้สมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถทรงปฏิบัติพระองค์ ดังพระราชด� ำรัสความตอนหนึ่งว่า ...เราได้สั่งให้พระอัครราชเทวี รักษาราชการในหน้าที่อันส� ำคัญยิ่งนี้ด้วยการปฏิบัติ อธิษฐานน�้ ำใจให้ตั้งอยู่ในสัจธรรมอันประเสริฐ ซึ่งเป็นธรรมอันพระเจ้าแผ่นดินทุกพระองค์ ทรงปฏิบัติอธิษฐานในพระราชหฤทัยมิให้อคติทั้งหลายสี่ประการมาครอบง� ำในสันดาน ได้ ให้มีความกรุณาปรานีและตั้งใจท� ำนุบ� ำรุงทั่วไป ในพระบรมวงศานุวงศ์และข้าราชการ ฝ่ายหน้าฝ่ายใน และสมณพราหมณาจารย์ประชาราษฎร์ทั่วพระราชอาณาจักร และอารี ตั้งใจเป็นธรรมต่อชนทั้งหลายอันจะมายังพระนครนี้ และรักษาสัญญาทั้งปวงอันได้ท� ำไว้ แล้วดุจเราได้ประพฤติปฏิบัติต่อท่านทั้งหลาย ๒๙ ปีมาแล้วนั้น เราหวังใจว่า ด้วยความ สุจริตอันมีอยู่แล้วในสันดานแห่งพระอัครราชเทวี และด้วยความจงรักภักดีที่เธอมีต่อตัวเรา คงประพฤติตามที่เราหวังใจและที่ได้แนะน� ำนี้ทุกประการ... ๒๖ พร้อมกันนั้นได้โปรดเกล้าฯ ตั้งคณะที่ปรึกษาราชการแผ่นดิน ประกอบด้วยสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าจาตุรนตรัศมี กรมพระจักรพรรดิพงศ์ สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมพระภาณุพันธุวงศ์วรเดช พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงเทวะวงศวโรปการ พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่น ด� ำรงราชานุภาพ และเจ้าพระยาอภัยราชาสยามานุกูลกิจ (โรลังยัคมินส์) โดยมีพระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์ เจ้าประวิตรวัฒโนดม เป็นราชเลขานุการ ผู้ส� ำเร็จราชการแผ่นดิน ปรากฏว่าสมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถทรงปฏิบัติพระองค์ในฐานะผู้ส� ำเร็จราชการ แผ่นดินได้เป็นอย่างดี ดังสะท้อนให้เห็นในพระราชหัตถเลขาของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้า เจ้าอยู่หัวระหว่างเสด็จประพาสยุโรปครั้งที่ ๑ ดังความว่า “...หนังสือทางราชการของแม่เล็กที่เปนผู้ส� ำเร็จ ราชการมีมาเก่งเต็มที...” ๒๕ โปรดดูการวิเคราะห์เรื่องการมีพระบรมราชโองการแต่งตั้งให้พระอัครมเหสีเป็นผู้ส� ำเร็จราชการแผ่นดินใน สุวดี เจริญพงศ์, เรื่องเดิม, หน้า ๓๙-๕๖. ๒๖ “อุทุมพร”, สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนี พันปีหลวง , พิมพ์ครั้งที่ ๕, (กรุงเทพฯ  : สร้างสรรค์บุ๊ค, ๒๕๕๑), หน้าปกใน.