วารสารปี-40-ฉบับที่-3-resize

39 ศาสตราจารย์กิ ตติ คุณ ดร.ปิยนาถ บุนนาค วารสารราชบัณฑิตยสภา ปีที่ ๔๐ ฉบับที่ ๓ ก.ค.-ก.ย. ๒๕๕๘ ตื่นเช้าสามโมง กินข้าวแล้วออกไปเรียนหนังสือ เลิกเรียนแล้วกลับมาเราอยู่กับ น้าสร้อย ป้าโสมไม่อยู่ ไปดูการร้อยดอกไม้ของเสด็จน้า ที่พะที่นั่งทรงธรรม... ค�่ ำดูดอกไม่ เสด็จน้าและพวกเจ้าจอมแขวนไว้ในที่งามดี... ทรงบันทึกถึงเหตุการณ์ที่ “เสด็จน้า” ทรงอ� ำนวยการจัดสถานที่รับแขกเมืองไว้ด้วย ...วันนี้ที่บนวุ่นมาก เพราะอ๊ากขดุ๊กลิวโปลจะมาทูลลามีดินเน่อร์ด้วย ค�่ ำทูล กระหม่อมทรงเครื่องเต็มยศรับอ๊ากขดุ๊ก เลี้ยงโต๊ะแล้วขึ้นกินน�้ ำชา ที่ห้องน�้ ำเงิน เสด็จน้า ทรงแต่งห้องรับแข็งแรงมาก มีดอกไม้แขวนด้วย... สมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถทรงศึกษาความเป็นไปอย่างรอบด้านทั้งภายในและ ภายนอกราชอาณาจักรตามกระแสโลกที่เปลี่ยนแปรไป โดยเฉพาะในช่วงเวลาหัวเลี้ยวหัวต่อแห่งภัยคุกคาม ของลัทธิจักรวรรดินิยม การเป็นผู้รอบรู้ท� ำให้ทรงสามารถวางพระองค์ได้พอเหมาะพอควรแก่กาลเทศะ เป็น ที่ยอมรับในสังคมนานาชาติและยังประโยชน์อย่างยิ่งแก่ประชาชนและบ้านเมืองสยามในช่วงเวลาดังกล่าว ฐานะของสตรีสยามในสมัยปฏิรูปส� ำหรับคนทั่วไปก็นับว่าเป็นเรื่องที่ท� ำได้ยากแล้ว แต่สมเด็จ พระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถนอกจากทรงปฏิบัติหน้าที่อย่างสมบูรณ์ในบทบาทตามฐานะ “เมีย แม่ และแม่เรือน” ใน “ครอบครัว” ของพระองค์เองแล้ว ยังทรงต้องประสานบทบาทในฐานะทั้งสาม เข้าด้วยกันในการประกอบพระราชกรณียกิจอย่างหลากหลายนานัปการเพื่อประโยชน์สุขแก่ประชาชน และประเทศชาติ ดังนี้ ๒๔ การบริหารราชการบ้านเมืองในฐานะผู้ส� ำเร็จราชการแผ่นดิน ในคราวที่พระบาทสมเด็จ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จฯ ประพาสยุโรปครั้งที่ ๑ ใน พ.ศ.  ๒๔๔๐ เพื่อทรงประกอบพระราชกรณียกิจ ให้แก่บ้านเมือง ได้ทรงมีพระมหากรุณาธิคุณโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งสมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถ ทรงด� ำรงต� ำแหน่งผู้ส� ำเร็จราชการแผ่นดินดูแลบริหารราชการของบ้านเมืองแทนพระองค์ เพราะนอกจากที่ ทรงเป็นพระราชมารดาของมกุฎราชกุมารแล้ว ยังเป็นเพราะความไว้วางพระราชหฤทัยในพระปรีชาสามารถ ด้วย ทั้งนี้เป็นไปตามมาตรา ๖ ของพระราชก� ำหนดผู้ส� ำเร็จราชการแผ่นดิน รัตนโกสินทรศก ๑๑๕ มีความ ตอนหนึ่งว่า “ให้สมเด็จพระนางเจ้าพระบรมราชินีนาถ ซึ่งส� ำเร็จราชการแผ่นดินต่างพระองค์ทรงประกอบ การทั้งปวงอันเป็นพระราชกิจและพระราชอ� ำนาจของพระเจ้าแผ่นดินนั้นพร้อมด้วยที่ประชุม จนกว่าได้ ๒๔ ปิยนาถ บุนนาค, “สมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถ : พระมารดาแห่งสยามประเทศ” ปาฐกถาเสาหลักของแผ่นดินชุด “๑๕๐ ปี พระราชสมภพสมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถ” วันศุกร์ที่ ๑๓ มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๕๗ เวลา ๑๓.๐๐ น.-๑๕.๐๐ น. ณ ห้อง ๑๐๕ อาคารมหาจุฬาลงกรณ์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.